________________
प्रमेयबोधिनी टीका द्वि. पद २ सू.२६ ईशानादिदेवस्थानानि
९०९
सयन् ‘से णं तत्थ' स खलु सनत्कुमारो देवेन्द्रः, तत्र-उपर्युक्तस्थले, 'बारसहं-विमाणावाससयसहस्साणं' द्वादशानां विमानावासशतसहस्राणाम् 'बाबत्तरीए सामाणियसाहस्सीणं' द्वासप्ततेः सामानिकसाहस्रीणाम् 'सेसं जहा सक्कस्स अग्गमहिसीवज्ज' शेषं यथा शक्रस्य प्रतिपादितं तथैव सनत्कुमारस्यापि अग्रमहिषीवर्जम् सर्वं वक्तव्यम् 'नवरं' नवरम्-पूर्वापेक्षया विशेषस्तु 'चउण्हं बावत्तरीणं आयरक्खदेवसाहस्सीणं' चतसृणाम् द्वासप्ततीनाम् आत्मरक्षकदेवसाहस्रीणाम् 'जाव विहरइ' यावत्-आधिपत्यम्, पौरपत्यं कुर्वन् पालयन् महताऽहतनाटयगीतवादिततन्त्रीतलतालत्रुटितघनमृदङ्गपटुप्रवादिततरवेण दिव्यान् भोगभोगान् भुञ्जानो विहरति-तिष्ठति, अथ पर्याप्तापर्याप्तमाहेन्द्रदेवानां स्वस्थानादिकम् अपने वर्ण गंध आदि से दशों दिशाओं को उद्योतित एवं प्रभा. सित करता हुआ रहता है।
वह सनत्कुमार देवेन्द्र वहां बारह लाख विमानों का बहत्तर हजार सामानिक देवों का अधिपतित्व करता है, इत्यादि वर्णन शक्रेन्द्र के समान ही समझ लेना चाहिए, मगर अग्रमहिषियों का वर्णन छोड देना चाहिए । विशेषता यह है कि सनत्कुमार देवेन्द्र के चार बहत्तर हजार अर्थात् दो लाख अठासी हजार आत्मरक्षक देव हैं । वह उनका अधिपतित्व करता है, पालन करता है और नाटक, संगीत तथा वीणा आदि की मनोहर ध्वनि के साथ दिव्य भोगों का उपभोग करता हुवा रहता है। .. अब माहेन्द्र देवों के स्थान आदि की प्ररूपणा की जाती हैगौतम स्वामी ने प्रश्न किया-हे भगवन् ! पर्याप्त तथा अपर्याप्त દિશાઓને ઉદ્યોતિત તેમજ પ્રભાસિત કરતા રહે છે.
તે સનસ્કુમાર દેવેન્દ્ર ત્યાં બાર લાખ વિમાનોના તેર હજાર સામાનિક દેવનું અધિપતિત્વ કરે છે. ઈત્યાદિ વર્ણન શકેન્દ્રના સમાનજ સમજી લેવું જોઈએ. પણ સમગ્ર મહિષિનું વર્ણન છેડી દેવું જોઈએ. વિશેષતા એ છે કે સનકુમાર દેવેન્દ્રના ચાર તેર હજાર અર્થાત્ બે લાખ અઠયાસી હજાર આત્મરક્ષક જે દેવ છે. તે તેમનું અધિપતિત્વ કરે છે. પાલન કરે છે અને નાટક સંગીત તથા વણા આદિના મનહર વિનિની સાથે દિવ્ય ભેગેને ઉપભેગ કરતા થતા રહે છે.
હવે મહેન્દ્ર દેના સ્થાન આદિની પ્રરૂપણ કરાય છે
ગૌતમસ્વામીએ પ્રશ્ન કર્યો–ભગવદ્ ! પર્યાપ્ત તથા અપર્યાપ્ત માહેન્દ્ર દેવના થાન કયાં કહ્યાં છે? અર્થાત્ હે ભગવન મહેન્દ્ર દેવ કયાં નિવાસ કરે છે?
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૧
