________________
प्रमेयबोधिनी टीका द्वि. पद २ सू.१७ भवनपतिदेवानां स्थानानि ६७९ कोटयः 'बावत्तरिं भवणावाससयसहस्सा' द्वासप्ततिभवनावासशतसहस्राणि 'भवंतीतिमक्खाय' भवन्तीत्याख्यातम् मया महावीरेण, अन्यैश्च तीर्थकुद्भिः, 'तेणं भवणा बाहि वट्टा' तानि खलु भवनानि बहिर्भागे वृत्तानि-वृत्ताकाराणि 'अंतोचउरंसा' अन्त:-मध्ये आभ्यन्तरे चतुरस्राणि-चतुरस्राकाराणि 'अहे पुक्खरकण्णियासंठाणसंठिया' अधोभागे पुष्करकणिकासंस्थानसंस्थितानि, तत्र पुष्कर -कमलम् तस्य कणिकावत् संस्थानम्-आकारस्तेन संस्थितानि-व्यवस्थितानि सन्ति 'उक्विन्नंतर विउलगंभीरखातफलिहा'-उत्कीर्णान्तरविपुलगम्भीरखातपरिखानि-उत्कीर्णमिव उत्कीर्णम्-नितान्तव्यक्तम् उत्कीर्णम् अन्तरं यासां खातपरिखाणां ताः-उत्कीर्णान्तराः, विपुलगम्भीरा:-विपुला:-विस्तीर्णाः गम्भीराः --अलब्धमध्यभागाः, खातपरिखा:-खातानि च परिखाच-खातपरिखाः येषां भवनानां परितः सन्ति तानि उत्कीर्णान्तरविपुलगम्भीरखातपरिखानि, तत्र परिखानाम उपरि विशाला अधो भागे संकीर्णा खातं पुनरुभयत्रापि समानमिति भेदः, 'पागारट्टालयकवाडतोरणपडिदुवारदेसभागा' प्राकाराट्टालककपाटतोरणदेवों के सात करोड बहत्तर लाख भवन हैं, ऐसा मैंने तथा अन्य सब तीर्थकरों ने कहा है । उन भवनों का वर्णन इस प्रकार है
भवनवासी देवों के भवन बाहर से गोलाकार हैं, अन्दर से चौकोर हैं और नीचे कमल की कणिका के समान हैं । उन भवनों के चारो ओर खाइयां और परिखाएं हैं जिनका अन्तर स्पष्ट है और जो विस्तीर्ण हैं। वे इतनी गहरी हैं कि उनके मध्यभाग का भी पता नहीं लगता। यहां परिखा एवं खात (खाई) इन दो शब्दों का प्रयोग किया गया है। दोनों में थोडा अन्तर होता है। परिखा ऊपर से चौडा
और नीचे से संकडी होती है जब कि खात का विस्तार ऊपर-नीचे समान होता है। उन भवकों के प्राकारों के ऊपर अटारियां, कपाट, વાસી દેના સાત કરેડ બોતેર લાખ ભવન છે, એવું મેં અને અન્ય સર્વ તીર્થકરેએ કહ્યું છે. તે ભવનના વર્ણન આ રીતે છે–ભવનવાસી દેના ભવન બહારથી ગોળાકાર છે, અંદરથી ચરસ છે અને નીચે કમળની કણિકા જેવાં છે. તે ભવનેની ચારે બાજુએ ખાઈએ અને પરિખાઓ છે જેનું અત્તર સ્પષ્ટ છે અને જે વિસ્તીર્ણ છે. તે એટલી ઊંડી છે કે તેના મધ્યભાગનો પણ પત્તો લાગતો નથી. અહીં પરિખા અને ખાત (ખાઈ) એ બબ્બે શબ્દને પ્રયાગ કર્યો છે. બન્નેમાં થોડું અન્તર હોય છે પરિખા ઉપરથી પહોળી અને નીચેથી સાંકડી હોય છે. જ્યારે ખાતને વિસ્તાર ઉપર નીચે સમાન હોય છે. આ ભવનના પ્રકારની ઉપર અટારિયે, કપાટ, તેરણ અને દ્વાર બનેલા
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૧
