________________
५६४
प्रज्ञापनासूत्रे बादरपृथिवीकायिकानां प्रतिपादितं तथैव अपर्याप्तकानामपि प्रतिपादनीयम्, पर्याप्तनिश्रयैव अपर्याप्तानां समुत्पादात् गौतम प्रश्नमथानुवदति-'कहि णं भंते ! सुहुमपुढवीकाइयाणं' हे भदन्त ! कुत्र खलु-कस्मिन् प्रदेशे सूक्ष्मपृथिवीकायिकानाम् 'पजत्तगाणं' पर्याप्तकानाम् 'अपज्जत्तगाण य' अपर्याप्तकानाच 'ठाणा' स्थानानि-स्वस्थानानि 'पण्णत्ता' प्रज्ञप्तानि ? भगवानाह-'गोयमा!' हे गौतम ! 'सुहुमपुढवीकाइया' सूक्ष्मपृथिवीकायिकाः 'जे पज्जत्तगा' ये पर्याप्तकाः, 'जे अपज्जत्तगा' ये चापर्याप्तकाः सन्ति 'ते सव्वे' ते सर्वेऽपि पर्याप्तकापर्याप्ताः 'एगविहा' एकविधाः एकप्रकारकाः, पूर्वकृतं स्वस्थानादिविचारमधिकृत्य भेदाभावात्, 'अविसेसा'-अविशेषाः-विशेषवर्जिताः, यथा पर्याप्ता स्तथैव अपर्याप्ता अपि इत्याशयः, 'अणाणत्ता' अनानात्वाः-भेदरहिताः, देशभेदेनानुपललितनानात्वा इत्यर्थः, 'सव्वलोयपरियावन्नगा पण्णत्ता समणाउसो!' हे श्रमणायुष्मन् ! ते-सुक्ष्मपृथिवीकायिकाः, सर्वलोकपर्यापना:-उपपातसमुद्घातस्वस्थानः सर्वलोकव्यापिनः प्रज्ञप्ताः -प्ररूपपिताः, मया महावीरेण, अन्यैश्च तीर्थकृद्भिरित्याशयः ॥सू ०१॥ होते हैं, यह कथन जैसे पर्याप्त बादरपृथिवीकायिकों के विषय में कहा गया है, उसी प्रकार अपर्याप्तों के विषय में भी समझ लेना चाहिए, क्यों कि पर्याप्तकों के आश्रय से ही अपर्याप्त जीवों की उत्पत्ति होती है।
अब पुनः गौतम के प्रश्न का अनुवाद करते हैं-भगवन् ! पर्याप्त और अपर्याप्त सूक्ष्मपृथिवीकायिकों के स्थान कहां कहे गए हैं ?
भगवान् उत्तर देते हैं-हे गौतम ! सूक्ष्मपृथिवीकायिकों के जो पर्याप्त और अपर्याप्त जीव हैं, वे सभी एक प्रकार के हैं, पूर्वकृत स्थान आदि के विचार की दृष्टि से उनमें कोई विशेषता नहीं, कोई भेद नहीं अर्थात् देश के भेद से उनका भेद प्रतीत नहीं होता। हे आयुष्मान् श्रमण ! वे सूक्ष्मपृथ्वीकायिक उपपात, समुद्घात और પૃથ્વીકાચિકેના વિષયમાં કહેવાયું છે. તે જ પ્રકારે અપર્યાસકોના વિષયમાં પણ સમજી લેવું જોઈએ, કેમકે પર્યાપ્તકોના આશયથી જ અપર્યાપક જીવની ઉત્પત્તિ થાય છે.
હવે ફરીથી શ્રી ગૌતમસ્વામીના પ્રશ્નો અનુવાદ કરે છે-હે ભગવન ! પર્યાપ્ત અને અપર્યાપ્ત સૂમ પૃથ્વીકાચિકેના સ્થાન ક્યાં છે? - શ્રી ભગવાન ઉત્તર આપે છે-હે ગૌતમ! સૂક્ષમ પૃથ્વીકાયિકમાં જે પર્યાપ્ત અપર્યાપ્ત જીવ છે. તેઓ બધા એક પ્રકારના છે. પૂર્વકૃત સ્થાન આદિના વિચારની દષ્ટિએ તેઓમાં કઈ વિશેષતા નથી, કોઈ ભેદ નથી અર્થાત્ દેશના ભેદથી તેઓના ભેદ પ્રતીત નથી થતા. હે આયુમન શ્રમણ ! તે સૂમ પૃથ્વી
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૧
