________________
प्रज्ञापनासूत्रे केचन-'लुक्खफासपरिणया वि'-रूक्षस्पर्शपरिणता अपि भवन्ति, इत्येवं वृत्तसंस्थानस्य वर्णादिमिः विंशति विकल्पाः प्रतिपादिताः,
अथ त्र्यस्रसंस्थानस्य वर्णादिभिः सह विंशतिं विकल्पान् प्रतिपादयति-'जे संठाणओ तंससंठाणपरिणया, ते वण्णो कालवण्णपरिणया वि, णीलवण्णपरिणया वि, लोहियवण्णपरिणया वि, हालिद्दवण्णपरिणया वि, सुकिल्लयण्णपरिणया वि' 'जे' ये स्कन्धादयः 'संठाणओ' संस्थानतः 'तंससंठाणपरिणपरिणया' व्यत्रसंस्थानपरिणता भवन्ति, 'ते वण्णओ' ते वर्णतः तेषां मध्ये केचन'कालवण्णपरिणया वि'-कृष्णवर्णपरिणता अपि भवन्ति, केचन-'णीलवण्णपरिणया वि' नीलवर्णपरिणता अपि भवन्ति, केचन-'लोहियवण्णपरिणया वि'लोहितवर्णपरिणता अपि भवन्ति, केचन-'हालिद्दवण्णपरिणया वि'-हारिद्रवर्णपरिणता अपि भवन्ति, केचन-'मुकिल्लवण्णपरिणया वि'-शुक्लवर्णपरिणता अपि भवन्ति, इत्येवं व्यस्रसंस्थानस्य वर्णैः सह पञ्चविकल्पान् प्रतिपाद्य गन्धेन सह विकल्पद्वयमाह-'गंधओ सुभिगंधपरिणया वि, दुब्मिगंधपरिणया वि-ये स्कन्धादयः संस्थानतः व्यस्रसंस्थानपरिणता स्तेषां मध्ये केचन-'गंधओ'गन्धतः 'मुब्भिगंधपरिणया वि'-सुरभिगन्धपरिणता अपि भवन्ति, केचन'दुभिगंधपरिणया वि' दुरभिगन्धपरिणता अपि भवन्ति, अथ तस्यैव रसैः सह प्रकार वर्णादि के साथ वृत्त संस्थानवाले पुद्गल वीस प्रकार के हैं।
अब त्रिकोणाकार पुद्गलों के बीस भेदों का निरूपण करते हैं-जो पुद्गल त्रिकोण संस्थान परिणामवाले हैं, वर्ण की अपेक्षा उनमें कोई कृष्ण वर्णवाले, कोई नील वर्णचाले, कोई रक्त वर्णवाले, कोई पीतवर्ण वाले और कोई श्वेत वर्णवाले होते हैं, अतः वर्ण को अपेक्षा त्रिकोण संस्थानवाले पुद्गल पांच प्रकार के है।
त्रिकोण संस्थान वाले पुद्गलों में कोई सुगंधयाले और कोई दुर्गंधवाले होते हैं, अतः गंध की अपेक्षा उनके दो भेद हैं। વર્ણાદિકની સાથે વૃત્ત સંસ્થાનવાળાં પુગલે ૨૦ પ્રકારના છે.
હવે ત્રિકોણાકાર પુદ્ગલના ૨૦ ભેદનું નિરૂપણ કરે છે-જે પુદ્ગલે ત્રિકોણ સંસ્થાન પરિણામવાળાં છે. વર્ણની અપેક્ષાએ તેઓમાંથી કઈ કૃણું વર્ણવાળાં, કેઈ નીલ વર્ણ વાળા, કેઈ રક્ત વર્ણવાળાં, કેઈ પીત વર્ણ વાળા, અને કઈ વેત વર્ણવાળાં હોય છે. તેથી વર્ણની અપેક્ષાએ ત્રિકોણાકાર સંસ્થાન વાળાં પુદ્ગલ પાંચ પ્રકારના છે.
ત્રિકેણ સંસ્થાનવાળાં પુદ્ગલેમાં કેઈ સુગન્ધવાળાં કઈ દુર્ગન્ધવાળાં હોય છે. તેથી ગંધની અપેક્ષાએ તેઓના બે ભેદ છે.
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૧
