________________
प्रज्ञापनासूत्रे
चतुरस्रसंस्थानपरिणता अपि भवन्ति केचन - 'आययसंठाणपरिणया वि२०' आयत संस्थानपरिणता अपि भवन्ति, तदेवं कषायस्य संस्थानैः सह पञ्च विकल्पाः, वर्णादिभिस्तु विंशति विकल्पा सम्पादिताः ।
१०२
अथ अम्लरसस्य विंशतिविकल्पान् वर्णादिभिः सह प्रतिपादयति- 'जे रसओ अंबिलरसपरिणया ते वण्णओ कालवण्णपरिणया वि, नीलवण्णपरिणया वि, attaणपरिणया fa, हालिद्दवण्णपरिणया वि, सुकिल्लवण्णपरिणया वि 'जे' ये स्कन्धादयः 'रसओ' रसतः, 'अंबिलरसपरिणया' अम्लरसपरिणता भवन्ति, 'ते वण्णओ' ते वर्णतः तेषां मध्ये केचन - वर्णापेक्षया 'कालवण्णपरिया वि' कृष्णवर्णपरिणता अपि भवन्ति केचन - 'नीलवण्णपरिणया वि' नीलवर्णपरिणता अपि भवन्ति केचन - 'लोहियवण्णपरिणया वि' लोहितवर्णपरिणता अपि भवन्ति केचन - ' हालिद्दवण्णपरिणया वि' हारिद्रवर्णपरिणता अपि भवन्ति, केचन - 'सुकिल्लवण परिणया वि-शुक्लवर्णपरिणता अपि भवन्ति, इत्येवं रीत्या अम्लरसस्य वर्णैः सह पञ्च विकल्पान् प्रतिपाद्य, तस्यैव गन्धेन सह द्वौ विकल्पौ आयत संस्थानरूप परिणत भी होते हैं । इस प्रकार कषायरस परिणमन वाले पुगलों के संस्थान की अपेक्षा पांच भेद हैं। वर्ण, गंध स्पर्श और संस्थान से इनके बीस भेद हुए ।
अब अम्लरसवाले पुगलों के बीस भेद वर्ण आदि की अपेक्षा से दिखलाते हैं जो पुद्गल रस की दृष्टि से अम्लरस वाले होते हैं, वर्ण की अपेक्षा उनमें से कोई कृष्णवर्ण परिणमन वाले, कोई नीलवर्ण परिणमन वाले, कोई लालवर्ण परिणमन वाले, कोई पीतवर्ण परिणमन बाले, और कोई शुक्लवर्ण परिणमन वाले होते हैं । इस प्रकार वर्ण की अपेक्षा अम्लरस वाले पुद्गलों के पांच विकल्प होते है ।
जो पुद्गल अम्लरस वाले हैं, वे गंध की अपेक्षा से कोई सुगंध અને કાઈ આયત સંસ્થાન રૂપ પરિણામ વાળાં પણ હાય છે. આ રીતે કષાય રસ પિરણામવાળાં પુદ્ગલાના સંસ્થાનની અપેક્ષાએ પાંચ ભેદ છે. વર્ણ, ગંધ, સ્પર્શી અને સંસ્થાન વડે એના ૨૦ ભેદ થયા.
હવે ખાટા રસવાળાં પુદ્ગલાના ૨૦ ભેદ વધુ આદિની અપેક્ષાએ બતાવે છે—જે પુદૂગલા રસ ષ્ટિથી ખાટા રસવાળાં હાય છે. રીંગની અપેક્ષાએ તેમાંથી કોઈ કાળા વર્ણના પરિણામવાળાં, કેાઇ વાદળી રંગના પરિણામી, કઈં લાલ રંગના પરિણામવાળાં, કાઈ પીળા રંગના પરિણામવાળાં, અને કાઈ સફેદ રંગના પિરણામવાળાં હાય છે, આ પ્રકારે રંગની અપેક્ષાએ ખાતા રસવાળા પુદ્ગલાના પાંચ વિકલ્પો બને છે,
જે પુદ્ગલા અમ્લ (ખાટા) રસવાળાં છે, તે ગધની અપેક્ષાએ ફાઇ
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૧
