________________
-
१०००
प्रज्ञापनास्त्रे धर्मास्तिकायादि पञ्चकस्याग्रे-मूर्द्धनि, प्रतिष्ठिताः-अपुनरागत्या व्यवस्थिता भवन्ति, तथा 'इहं बो दि चइत्ताणं तत्य गंतूण सिज्झइ' इह-मनुष्यलोके बोन्दि-शरीरं च्युत्वा-परित्यज्य, तत्र लोकाग्रे समयान्तरप्रदेशान्तरस्पर्शरहितत्वेन, गत्वा सिध्यन्ति-सिद्धिं प्राप्नुवन्ति ॥१५१॥ अथ सिद्धिक्षेत्र. प्राप्तानां संस्थानं प्ररूपयितुमाह-'दीहंवा हस्सं वा जं चरिमभवे हविज्ज संठाणं । तत्तो तिभागहीणा सिद्धाणोगाहणा भणिया ॥१५२॥ दीर्धवा पञ्चधनुशतप्रमाणम्, हूस्वं वा हस्तद्वयप्रमाणं वा शब्दात् मध्यम वा विचित्रं यच्चरमभवे अन्तिमभवे भवेत् संस्थानम् । ततः-तस्मात् संस्थानात् त्रिभागहीना मुखकुक्षिप्रभृतिरन्ध्रपूरणेन तृतीयभागेन हीना, सिद्धानाम् अवगाहना, अवगाहन्ते तिष्ठन्ति अस्यामित्यवगाहना स्वावस्था इत्यर्थः, भणिता, मया महावीरेण, अन्यैश्च तीर्थकुद्भिः, एतल्लोकस्य संस्थानप्रमाणा त्रिभागहीनं सिद्धक्षेत्रस्य ज्यों ही अलोकाकाश आरंभ होता है कि सिद्धों की गति में रुकावट आ जाती है । इस प्रकार वे अलोकाकाश के द्वारा प्रतिहत हो जाते हैं और लोक के अग्रभाग अर्थात् ऊपरी भाग में स्थित हो जाते हैं। वे इस मनुष्य क्षेत्र में शरीर का परित्याग करके, एक ही समय में अस्पृशत् गति से लोकान में जाकर सिद्धि प्राप्त कर लेते हैं। ___ चरम भव में उनका जो भी दीर्घ अर्थात् पांच सौ धनुष का या हूस्व अर्थात् कम से कम दो हाथ का आकार होता है, उससे तीसरा भाग कम आकार रह जाता है, क्यों कि सिद्ध अवस्था में मुख, पेट, नाक, कान आदि के छिद्र भर जाते हैं-आत्मप्रदेश सघन हो जाते हैं । इसी बात को स्पष्ट करने के लिए कहा गया है-भव का त्याग करते समय, अन्तिम समय में, सूक्ष्मक्रियाऽप्रतिपाती ध्यान के बल થાય છે કે સિદ્ધોની ગતિમાં અવરોધ આવી જાય છે. એ રીતે તેઓ અલકા કાશ દ્વારા પ્રતિહત થઈ જાય છે. અને લેકના અગ્રભાગ અર્થાત્ ઊપરના ભાગમાં સ્થિત થઈ જાય છે. તેઓ આ મનુષ્યના ક્ષેત્રમાં શરીરને પરિત્યાગ કરીને એક જ સમયમાં અસ્પૃશત ગતિથી લેકામાં જઈને સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી લે છે.
ચરમ ભવમાં તેમને જે પણ દીર્ઘ અર્થાત્ પાંચસે ધનુષ કાયને હસ્વ અર્થાત્ ઓછામાં ઓછા બે હાથનો આકાર હોય છે તેનાથી ત્રીજા ભાગ ઓછો આકાર રહિ જાય છે કેમકે સિદ્ધ અવસ્થામાં મુખ, પેટ, નાક, કાન, આદિના છિદ્રો ભરાઈ જાય છે–આત્મપ્રદેશ સઘન બની જાય છે. એ વાતને સ્પષ્ટ કરવા માટે કહેલું છે.—ભવને ત્યાગ કરતી વખતે, અતિમ સમયમાં સૂમ કિયા પ્રતિ
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૧
