________________
प्रमेयद्योतिका टीका प्र. ३. उ. ३ सू. १२५ सर्वप्राणभूतादीनां उत्पन्नपूर्वादिकम् ११२५
टीका- 'सोहम्मीसाणे णं भंते ! कप्पेसु सव्वपाणा सच्वभूया जाव सत्ता पुढवीकाइयत्ता जाव वणस्सइकाइयत्ताए देवित्ताए आसणसयण जाव भंडोव - गरणत्ताए उबवण्णपुव्वा ?' सौधर्मेशान कल्पयोः खलु भदन्त ! सर्वे प्राणाः सर्वे - भूताः यावत् सत्वाः
'प्राणा द्वित्रिचतुः प्रोक्ताः भूताश्च तरवः स्मृताः । जीवाः पञ्चेन्द्रियाज्ञेयाः शेषाः सच्चा उदीरिताः ॥ १ ॥
इमे प्राणादयः पृथिव्यब्वनस्पतिकायतया - देवतया वा आसनतया शयनतया तत्राssसनं - सिंहासनादिकम् शयनं पल्यङ्क स्तम्भतया भाण्डोपकरणतया तत्रभाण्डमात्रोपकरणं हाराऽर्धहारकुण्डलादि तत्तया उत्पन्नपूर्वाः किम् ? भगवानाह - 'गोयमा ! असई अदुवा अनंत - खुत्तो' हे गौतम ! असकृत् - अनेकधा तत्र तत्र कल्पेषु इमे उत्पन्न पूर्वाः, अथवाऽन्तकृत्वः - अनन्तान् वारान् सांव्यवहारिकराश्यन्तर्गतानां सर्वस्थानेषु प्रायोऽनन्तशः संप्राप्ति सम्भवात् इति । 'सेसेसु कप्पेस
सोहम्मीसाणे णं भंते । कप्पेसु सव्वपाणा सव्वभूया जाव - इ० । टीकार्थ - अब गौतम ने प्रभु से ऐसा पूछा है - हे भदन्त ! सौधर्म और ईशान कल्पों में क्या समस्त प्राण, समस्त भूत, यावत् समस्त सत्त्व क्या पृथिवीकायिक रूप से यावत् वनस्पतिकायिक रूप से देवरूप से, देवीरूप से, अशन, शयन, यावत् भाण्डोपकरण रूप से उत्पन्न हो चुके है ? दो इन्द्रिय तेइन्द्रिय और चौइन्द्रिय इन्हें प्राण शब्द से कहा गया है वृक्षों को भूत शब्द से कहा गया है पञ्चेन्द्रियों को जीव शब्द से कहा गया हैं और इनसे अतिरिक्त बाकी के जीवों को सत्त्व शब्द से कहा गया है इसके उत्तर में प्रभु कहते हैं - 'हंता, गोयमा ! असई अदुवा अनंतखुत्तो सेसेसु कप्पेसु एवं चेव' हां गौतम ! सौधर्म और ईशान कल्पों में समस्त प्राण समस्त भूत,
'सोहम्मीसाणेसु णं भंते ! कप्पेसु सव्वपाणा सव्वभूया जाव त्याहि
ટીકા - હવે ગૌતમસ્વામી પ્રભુશ્રીને એવુ પૂછે છે કે હે ભગવન્ ! સૌધમ અને ઇશાન કલ્પામાં સઘળા પ્રાણ, સઘળા ભૂતા યાવત્ સઘળા સત્વે પૃથ્વીકાયિક પણાથી યાવત્ વનસ્પતિકાયિકપણાથી. દેવ પણાથી દેવી પણાથી, અશન, શયન, યાવત્ ભાંડેપકરણ રૂપે ઉત્પન્ન થઇ ચૂકેલ છે? એ ઇન્દ્રિય તેઇન્દ્રિય અને ચાર ઇંદ્રિયવાળા જીવાને પ્રાણુ શબ્દથી કહેલ છે. વૃક્ષેાને ભૂત શબ્દથી કહેલ છે. પંચેન્દ્રિયાને જીવ શબ્દથી કહેવામાં આવેલ છે. અને તેના શિવાય ખાકીના જીવને સત્વ શબ્દથી કહેવામાં આવેલ છે. આ પ્રશ્નના उत्तरमां प्रभुश्री गौतमस्वामीने हे छे 'हंता गोयमा ! असई अदुवा अत्तो से कप्पे एवं चेव' हा गौतम ! सौधर्म भने शान स्पोमा सजा
જીવાભિગમસૂત્ર
