________________
प्रमेयद्योतिका टीका प्र.३ उ.२सू.२३ नरकेषु पृथिव्यादि स्पर्शस्वरूपम् ३४५ 'गोयमा' इत्यादि, 'गोयमा' हे गौतम ! 'अणिढे जाव अमणाम' अनिष्टं यावत् -अकान्तममियममनोज्ञममनोऽमं पृथिवीस्पर्श वेदयमानाः तिष्ठन्ति, रत्नप्रभानारका अनिष्टत्वादिगुणोपेतानेव पृथिवीस्पर्शान् प्रत्यनुभवन्ति न तु स्वल्पमपि सुखकारणं पृथिवीस्पर्श संवेदयन्तीति ‘एवं जाव अहे सत्तमाए' एवं यावदधः सप्तम्याम् । एवम्-अनेनैव प्रकारेण शर्कराप्रभात आरभ्य अधः सप्तमीपर्यन्तं नारकास्तत्र तत्र पृथिव्या मनिष्टादि रूपमेव पृथिवीस्पशै मनुभवन्ति । तथाहि-हे भदन्त ! शर्कराप्रभायां पृथिव्यां नारकाः कीदृशं पृथिवीस्पर्शमनुभवन्ति, हे गौतम । अनिष्टमकान्तमप्रिय अमनोज्ञ अमनोऽमं पृथिवीस्पर्शमनु भवन्ति। एवं बालुकाप्रभा-पङ्कप्रभा-धूमप्रभा-तमःप्रभा - तमस्तमःप्रभा - पृथिवी ध्वपि कहते हैं-'गोयमा ! अजिटुं जाव अमणाम' हे गौतम ! वहां नारक जीव अनिष्ट यावत्- अकान्त अप्रिय, अमनोज्ञ और अमनोऽम रूप पृथिवी स्पर्श का अनुभवन करते हैं । तात्पर्य कहने का यही हैं कि नारक जीवों का स्वयं स्पर्श ही जब अनिष्टत्वादि गुणों वाला होता है तो फिर भूख के कारणभूत पृथिवी स्पर्श का वे अनुभवन कैसे कर सकता है ? भतः उनको थोडे से भी सुख के कारणभूत स्पर्श का संवेदना नहीं होती है 'एवं जाव अहे सत्तमाए' इसी तरह शर्कराप्रभा पृथिवी से लेकर अधःसप्तमी पृथिवी तक के नारक भी सुख के कारणमूत प्रथिवी स्पर्श का अनुभवन नहीं करते हैं । अर्थात् वे सब भी अनिष्ट, अकान्त, अप्रिय, अमनोज्ञ एवं अमनोऽम पृथिवी स्पर्श का अनुभवन करते हैं । इस तरह से पृथिवी स्पर्श के सम्बन्ध में शर्कराप्रभा से अधः सप्तमी प्रभु गौतमस्वामीन ४९ ‘गोयमा ! अणिढे जाव अमणाम' हे गौतम! ત્યાં નારક જીવે અનિષ્ટ યાવત્ અકાન્ત, અપ્રિય, અમનેશ, અને અમનેડમ રૂપ પૃથ્વીના સ્પર્શને અનુભવ કરે છે.
આ કથનનું તાત્પર્ય એ છે કે નારક અને સ્વયં સ્પર્શ જ જ્યારે અનિષ્ટવાદિ ગુણો વાળો હોય છે, તે પછી સુખના કારણભૂત પૃથ્વીના સ્પર્શને અનુભવ તેઓ કેવી રીતે કરી શકે? તેથી તેઓને થોડા એવા सुमन॥ ४॥२९॥ ३५ २५र्शन सवेहन यतु नथी. 'एवं जाव अहे सत्तमाए' से પ્રમાણે યાવત્ શર્કરાભા પૃથ્વીથી લઈને અધઃસપ્તમી પૃથ્વી સુધીના નારક પણ સુખના કારણરૂપ એવા પૃથ્વી સ્પર્શને અનુભવ કરતા નથી. અર્થાત્ તેઓ બધાજ અનિષ્ટ, અકાન્ત, અપ્રિય, અમનેશ, અને અમનેમ પૃથ્વી સ્પર્શને અનુભવ કરે છે. આ પ્રમાણે પૃથ્વીના સંબંધમાં શર્કરામભા પૃથ્વીથી અધઃસપ્તમી પૃથ્વી પર્યન્તના સૂત્રોના આલાપકોને પ્રકાર સ્વયં બનાવીને સમજી લે.
जी० ४४
જીવાભિગમસૂત્ર
