________________
प्रमेयद्योतिका टीका प्र.३ उ.२सू.१२ कस्यां पृथिव्यां कति नरकावासाः १५७ तमसा वगयगहचंदसूरणक्खत्तजोइसपहा, मेयवसा पूयरुहिरमंसचिक्खिल्ल लित्ताणुलेपणतला असुई बीमत्था परमदुब्मिगंधा काऊ अगणि वन्नाभा कक्खड फासा दुरहियासा' एतदन्तमकरणस्य संग्रहो भवति । एतेषामयमर्थः-अधस्तले. क्षुरप्रस्येव 'उस्तरा' इति प्रसिद्धप्रहरणविशेषस्येव यत् संस्थानमाकारविशेषस्तीक्ष्णता लक्षणः तेन संस्थिता इति क्षुरमसंस्थानसंस्थिताः, तथाहि-तेषु नरकावासेषु भूमितले मसणत्वाभावात् शर्करिले क्षेत्रे पादेषु न्यस्यमानेषु शर्करा मात्रसंस्पर्शेऽपि क्षुरप्रेणेव पादाः कृत्यन्ते, तथा-णिच्चंधयारतमसा' नित्यान्धः कारतामसा नित्यान्धकाराः उद्योताभावतो यत्तमस्तेन तमसा नित्यं सर्वकालम् अन्धकारो येषु ते नित्यान्धकारतामसाः अथवा-नित्यान्धकारेण-सर्वकालान्धकार संठाणसंठिया, णिच्चंधयारतमसा ववगयगहचंदसरनक्खत्त जोइसपहा, मेयवसा पूयरुहिरमंसचिक्खिल्ललित्ताणुलेषणतला असुइ बीभत्था परमदुन्भिगंधा काऊ अगणिवन्नाभा कक्खडफासा दुरहि. यासा' इस पाठ का संग्रह हुआ है। इसका अर्थ इस प्रकार से है-'अहे-खुरप्पसंठाण संठिया' नीचे के भाग में ये नरकावास क्षुरा जैसे-तीक्ष्ण आकार वाले हैं इसका तात्पर्य ऐसा है कि इन नरकावासों का जो भूमितल है वह मसूण-चिकना नहीं है किन्तु कंकरीला है अतः जब उस पर नारकी पैर रखते हैं तो उन्हें ऐसा लगता है कि जैसे क्षरा की तीक्ष्ण धार से ही उनका पैर छिद गया है। नरकावासों में उद्योत का अभाव रहता है इसी से उनमें सर्वदा गाढ अन्धकार बना रहता है नित्यान्धकार पद से सूत्रकार ने यह सूचित किया है कि जैसा संठिया, णिच्चंधयारतमसा ववगयगह-चद-सूर-नक्खत्तजोइसपहा, मेयवसा पूयरुहिर मंसचिक्खिल्ललित्ताणु लेवणत्तला, असुइबीभत्था परमदुभिगधा काउ अगणिवण्णाभा कक्खडफासा दुरहियासा' मा पाइने संघर्ष यये छे. આનો અર્થ આ પ્રમાણે છે.
'अहे खुरप्पसंठाणसंठिया' नीयन माम मा न२वासे क्षु-७२। (અસ્તરા) ના જેવા તીક્ષણ આકારવાળા છે. આ કથનનું તાત્પર્ય એ છે કે આ નરકાવાસોને જે ભૂમિ ભાગ છે, તે મઋણ-ચિકણે નથી પરંતુ કાંકરીયાલ છે. તેથી નારકીયો જ્યારે તેના પર પગ મૂકે છે, ત્યારે તેઓને એવું સમજાય છે કે અરતરાની તીણું ધારથી તેઓના પગ કપાઈ ગયા ન હોય તેમ લાગે છે.
નરકાવાસમાં પ્રકાશને અભાવ રહેલ છે તેથી જ તેમાં હર હંમેશાં ગાઢ અંધારૂજ રહ્યા કરે છે. નિત્યાન્વકાર, એ પદથી સૂત્રકારે એ સૂચવ્યું છે કે
જીવાભિગમસૂત્ર
