________________
सुदर्शिनी टीका अ०५ सू० ४ मनुष्यपरिग्रहनिरूपणम्
५३३
saसरो लभ्यते तत् शिल्पं ' शिल्पसेवा ' इत्युच्यते, तथा ' असिम सिकिसिवाणिज्जं ' असिमषी कृषिवाणिज्यम् = असिः खड्गाभ्यासः, मसिः = मसिकृत्यमक्षरलेखनादि, कृषिः = कर्षणम्, 'वाणिज्जं ' वाणिज्यम् = वणिकर्म, एतेषां समाहारद्वन्द्वः, तत् ' चवहारं ' व्यवहारं=व्यवहारशास्त्रम्, तथा 'अस्थसत्यं ' अर्थशास्त्रम्, अर्थीपायप्रतिपादकं कौटिल्यबार्हस्पत्याद्यशास्त्रम्, 'इसुसत्थं ' इषुशास्त्रम् - धनुर्वेदं च्छरुष्पगयं ' त्सरुप्रगतं– खङ्गमुष्टिग्रहणोपायं तथा ' विविहाओ ' विविधाः जोगजुंजणाओ य' योगयोजनाश्च = वशीकरणादिप्रयोगांव शिक्षते । तथा हुए हैं सीखते हैं । तथा ( सिप्पसेवं ) ऐसी शिल्प विद्या को सीखते हैं कि जिसके बल पर उन्हें राजा की सेवा करने का अवसर प्राप्त हो जाता है । तथा असि, मषी, कृषि एवं वाणिज्यव्यापार, (ववहारं ) व्यवहार शास्त्र इन कर्मों को सीखते हैं । तलवार वगैरह अस्त्र शस्त्रादि से आजीविका चलाना इसका नाम असिकर्म है। लेखन आदि कर के जीवन निर्वाह करना इसका नाम मषीकर्म है। खेती किसानी करके जीविका चलाना इसका नाम कृषिकर्म है । व्यापार धंदा करना इसका नाम वाणिज्य कर्म है । जिससे लोक व्यवहार चलता है वह व्यवहारशास्त्र है । परिग्रही जीव ( अत्थसत्थं ) अर्थशास्त्र का भी अध्ययन करते हैं । इस अर्थ शास्त्र के प्रणेता कौटिल्य, बृहस्पति आदि हुए हैं। इसके अध्ययन से व्यापारिक क्षेत्र में व्यापारियों को पैसेकी आपके साधन कैसे २ क्या२ होते हैं इस सब विषय का बोध हो जाता है । इसी परिग्रह की ममता से जीव ( इसुसत्थं ) धनर्वेद को ( छरुपगयं) तलवार आदि के चलाने की कला को तथा ( विविहाओ जोगजुंजणाओ ) वशीकरण आदि
[
4
તેમને રાજાની સેવા કરવાની તક મળે તથા અસિ, મી, કૃષિ અને વાણિજ્ય व्यापार, “ ववहार ” व्यवहार शास्त्र वगेरे अर्यो शीचे छे. तसवार आहि અસ્ત્ર શસ્ત્રાદિથી નિર્વાહ ચલાવવા તેનું નામ અસિકમ છે, લેખન આદિ કરીને જીવન નિર્વાહ ચલાવવા તેનું નામ મષીક છે. ખેતી કરીને નિર્વાહ ચલાવવા તેનું નામ કૃષિક છે. વ્યાપાર રોજગાર કરવા તેનું નામ વાણિય કમ છે. જેનાથી લેાકવ્યવહાર ચાલે છે તે વ્યહારશાસ્ત્ર છે. પઢિગ્રહી જીવ " अत्थसत्यं ” अर्थशास्त्रनुं पशु अध्ययन अरे छे. ते अर्थशास्त्रना अशुता કૌટિલ્ય, બૃહસ્પતિ આદિ થયા છે. તેને અભ્યાસ કરવાથી વ્યાપારના ક્ષેત્રમાં પૈસા કમાવવાના સાધના કેવાં કેવાં હાય છે, અને કયાં કયાં હોય છે. એ અધી ખાખત વેપારીઓને જાણવા મળે છે. એ જ પરિગ્રહની મમતાથી જીવ
66
'इसुसत्थं " धनुवेध, " छरुप्पगयं " तसवार आहि वापरवानी जा, तथा
શ્રી પ્રશ્ન વ્યાકરણ સૂત્ર
