________________
सुदर्शिनी टीका अ०२ सू० ४ नास्तिकवादिमतनिरूपणम् १८३ सुखा १ दुःखा २ अदुःखसुखा ३ चेति त्रिविधवेदनास्वभावः २, विज्ञानस्कन्धःरूपादिविज्ञानलक्षणः ३, संज्ञास्कन्धः-संज्ञानिमित्तोऽवग्रहणात्मकप्रत्ययः ४, संस्कारस्कन्धः-पुण्यापुण्यादिधर्मसमुदायश्चेति पञ्च स्कन्धाः, एते पञ्चैव स्कन्धाः सन्ति, नान्यः कश्चित्तद्वतिरिक्त आत्माऽऽख्यः पदार्थोऽस्ति, इति तेषां मतम् । नान्य आत्माभिधानइति बौद्धाः, 'मणंच ' मनच मन एव जीवो येषां ते तथा मनोजीविकाः= मन आत्मवादिनो वदन्ति-इति मन आत्मवादिनो मतम् । तथा 'वाउजीवोत्ति' वायुर्जीव इति ' आहेसु' आहुः केचित्, उच्छ्वासादिरूप एव जीव इति वदन्ति । प्राणवायुना सर्वक्रियासु प्रवर्तनं जायते, अतएव प्राणवायुरेव जीव इत्यर्थः । अथ तज्जीवतच्छरीरवादिमतवाह, तथाहि-'सरीरं साइयं सनिधणं'
और संस्कार ५, ये पांच स्कंध हैं । पृथिव्यादिक एवं रूपादिक ये रूपस्कंध हैं १ । सुख १, दुःख, २ और सुख दुःख ३ इन त्रिविधरूप वेदना. स्कंध, हैं २ । रूपादिकों का विज्ञान स्वरूप, विज्ञानस्कंध है ३ । यह अमुक है-यह देवदत्त है, इत्यादि-रूप से जो संज्ञाओं का ग्रहण होता है वह संज्ञास्कंध है ४। पुण्य अपुण्य आदि रूप जोसमुदाय है वह संस्कार स्कंध है। ये पांच स्कंध ही हैं, इनसे भिन्न आत्मा नाम का कोई स्वतंत्र पदार्थ नहीं है इस प्रकार का मंतव्य बौद्धों का है। (मणं च मणजीविया वयंति) जो मन को ही आत्मा मानते हैं वे मनोजीविक हैं तथा ( वाऊ जीवोत्ति एवमासु) कोई २ उच्छ्वास आदि रूप वायु ही जीव है ऐसा मानते हैं, इनका कहना है कि प्राण नामकवायु से ही समस्त क्रियाओं में प्रवर्तन होता है इसके विना नहीं, अतः प्राणवायु ही जीव है (सरीरं साइयं सनिधणं) અને (૫) સંસ્કાર એ પાંચ સ્કંધ છે. (૧) પૃથિવ્યાદિક અને રૂપાદિક તે રૂપસ્કંધ છે, (૨) સુખ, દુઃખ અને સુખદુઃખ એ ત્રણ પ્રકારને વેદના ४५ छ. (3) पछिीना विज्ञान २१३५ विज्ञान छ. (४) २॥ अभु છે–આ દેવદત્ત છે, ઇત્યાદિ રીતે જે સંજ્ઞાઓનું ગ્રહણ થાય છે તે સંજ્ઞા સ્કંધ છે. (૫) પુન્ય અપુન્ય આદિ રૂપ જે ધર્મ સમુદાય છે તે સંસ્કારસ્કધ છે. એ પાંચ સ્કંધ જ છે, તે ભિન્ન આત્મા નામને કઈ સ્વતંત્ર પદાર્થ જ નથી, से प्रा२नुं योद्धानुं मतव्य छे. “ मणं च मणजीविया वयंति" भनने । मात्मा माने छ ते मनावि उपाय छ. तथा “वाऊ जीवोत्ति एवमाहंसु" કઈ કઈ ઉચ્છવાસ આદિ રૂપ વાયુ જ જીવ છે તેમ માને છે, તેમનું કહેવું એવું છે કે પ્રાણવાયુથી જ સમસ્ત ક્રિયાઓ ચાલ્યા કરે છે, તેના વિના ચલતી नथी, तेथी प्राणवायु ४ ०वे छे. “सरीर साइय सनिधणं " शरीरने । रे
શ્રી પ્રશ્ન વ્યાકરણ સૂત્ર
