________________
५०६
भगवतीसूत्रे नरकयायिनां मनुष्याणां शरीरसंबन्धिउच्चत्वम् जघन्यतो द्वयफुलपर्यतं तथो. स्कृष्टतोऽपि द्वथङ्गुलादारभ्य नगगुलपर्यन्तमेव भवति प्रथमगमे शरीरावगाहनम् जघन्यतोऽङ्गुलपृथकत्वं तथोत्कृष्टतः पञ्चधनुःशतं कथितमिति जघन्योत्कृष्टयोर्भदः प्रदर्शितः इह तु जघन्योत्कृष्टाभ्यामेकमेव अडगुल पृथक्त्वमिति भवत्येव प्रथगमापेक्षया चतुर्थगमे वैलक्षण्यमिति 'तिन्नि नाणा तिन्नि अन्नाणाई भयणाए' त्रीणि ज्ञानगनि त्रीणि अज्ञानानि भजनया यथा-शरीरावगाहनायां प्रथमगमापेक्षया पार्थक्यं तथा ज्ञानाज्ञानयोरपि पार्थक्यमुभयत्र, पूर्वगमे चत्वारि ज्ञानानि कश्तिानि, इह तु त्रीण्येव ज्ञानानि त्रीण्येव चाज्ञानानि भजनया कथितानि जघन्यस्थितिकानां ज्ञानत्रयस्यैव भावादिति ।२। 'पंचसमुग्धाया आदिल्ला' पञ्चसमुद्घाता आदिमाः, एवमिह आधाः पञ्चसमुद्घाता एवं प्रदर्शिता जघन्यस्थितिकानाम् आद्यसमुद्घातानामेव संभवात्, प्रथमगमे तु षडपि समुद्घाताः पृथक्त्व की है और उस्कृष्ट से भी अंगुल पृथक्त्व ही है, प्रथम गम में शरीरकी अवगाहना जघन्य से अंगुल पृथक्त्व की कही गयी है, तथा उत्कृष्ट से ५०० धनुष की कही है, इसीलिये वहां जघन्य और उत्कृष्ट में भेद है, परन्तु यहां पर जघन्य और उत्कृष्ट में भेद नहीं है, इस कारण इस चतुर्थ गम में प्रथम गम की अपेक्षा एक यही भिन्नता है तथा 'तिनि नाणा तिमि अन्नाणाई भयणाए' शरीरावगाहना के जैसा ज्ञानाज्ञान में भी भिन्नता है, पूर्वगम में चार ज्ञान कहे गये हैं पर यहां पर तीन ज्ञान और तीन ही अज्ञान भजना से कहे गये हैं। 'पंच समुग्घाया आदिल्ला' यहां आदि के पांच समुदघात होते हैं ! प्रथम गम में ६ છે. અર્થાત્ નરકમાં જવાવાળા જીવોના શરીરની અવગાહના ઉંચાઈ જઘન્યથી આંગળ પૃથકૃત્વની છે. અને ઉત્કૃષ્ટથી પણ આગળ પૃથકૃત્વની કહી છે. પહેલા ગમમાં શરીરની અવગ હના જઘન્યથી આંગળ પૃથકૃત્વની કહેવામાં આવી છે. તથા ઉત્કૃષ્ટથી ૫૦૦ પાંચસે ધનુષ્યની કહી છે. જેથી ત્યાં જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટના કથનમાં એ ભેદ છે, પરંતુ અહિયાં જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટના કથનમાં ભેદ નથી. એ કારણે આ ચોથા ગમમાં પહેલા ગામની અપેક્ષાએ से तो मे भिन्नमा छे तय तिन्नि नाणा तिन्नि अन्नणाई भयणाए' शरीरनी અવગાહનાની જેમ જ્ઞાન અને અજ્ઞાનમાં પણ ભિન્નપણું છે. પહેલા ગામમાં ચાર જ્ઞાન કહ્યા છે. અને અહિયાં ત્રણ જ્ઞાન કહેલા છે. અને ભજનાથી ત્રણ જ અજ્ઞાન પણ કહેલ છે, કેમકે અજ ઘય સ્થિતિવાળાને ત્રણ જ જ્ઞાન હોય छ. पंच समुग्घाया आदिल्ल।' महियां पडेना पांय समुहूधात साय छे. सन
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૪
