________________
-
-
-
प्रमेयचन्द्रिका टीका श०२१ व.१ उ.१ औषधिवनस्पतिशाल्यादिगतजीवनि० २१७ मूलस्थितजीवानां यावत्पदनाह्याप्काय-तेजस्काय-वायुकाय-वनस्पतिकाय-द्वित्रि-चतुरिन्द्रिय-पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिक-मनुष्यजीवरूपेणोत्पत्तिः पुनरपि च शाल्यादिमूलजीवतयोत्पत्ति भवति, तत्र स्थिति गत्यागतिश्च यावत्कालं भवति, तत्सर्वमेकादशशतकगतपथमोत्पलोदेशाकथितालापकपकारेण अवगन्तव्यम्। तथाहि-अकाय-तेजस्काय-वायुकायजीवस्त्रेषु पृथिवीकाययावत् ते अकायादयो जीवाः भवादेशेन जघन्येन द्वे भवग्रहणे, उत्कर्षेण असंख्यातानि भवग्रहणानि, कालादेशेन जघन्येन द्वौ अन्तमहत्तौ उत्कर्षेण असंख्यातं कालं यावत् तत्र तिष्ठन्ति, गत्यागतिं च कुर्वन्ति । वनस्पतिजीवस्तु जघन्येन द्वे भवग्रहणे' उत्कर्षण अनन्तानि भवग्रहणानि, कालादेशेन जघन्येन द्वौ अमुहतों उत्कर्षेग अनन्त कालं वनस्पतिकालं यावत् स्थिति गमनागमनं च करोति । द्वीन्द्रियत्रीन्द्रियपुनः वे शालि आदि के मूल के जीवरूा से उत्पन्न होते हैं तो इस हालत में वहां उनकी स्थिति और गत्यापति कितने समय तक रहती है। यह सब ग्यारहवें शतक के प्रथम उत्पन्न उद्देशक में कथित आलाप प्रकार इस प्रकार से है-अपकाय, तेजस्काय और वायुकाय जीव संबंधी जो सूत्र है उनमें पृथिवीकाय के जैसे वे अकायादिक जीव भवकी अपेक्षा जघन्य से दो भवग्रहण तक और उत्कृष्ट से असंख्यात भवग्रहणतक रहते हैं काल की अपेक्षा-जघन्य से दो अन्तर्मुहतलक
और उत्कृष्ट से असंख्यात काल तक रहते हैं और गमनागमन करते रहते हैं। वनस्पतिजीव तो जघन्य से दो भवग्रहणतक और उत्कृष्ट से अनन्तभवग्रहणतक वहां रहता है और गमनागमन करता रहता है। काल की अपेक्षा जघन्य से दो अन्तर्मुहर्सतक और उत्कृष्ट से अनन्त અને ફરી તેઓ શાલી વિગેરેના મૂળમાં છવરૂપથી ઉત્પન્ન થાય છે, તે આ હાલતમાં ત્યાં તેઓની સ્થિતિ અને અવર જવર કેટલા સમય સુધી રહે છે? આ તમામ કથન અગીયારમાં શતકના પહેલા ઉત્પલ ઉદ્દેશામાં કહેલ આલાપકના પ્રમાણે સમજવા તેને પ્રકાર આ પ્રમાણે છે.-અપૂકાય તેજસ્કાય, અને વાયુકાય જીવસંબંધી જે સૂત્ર છે, તેમાં પૃથ્વીકાયની માફક તે અપૂકાય વિગેરે ભવની અપેક્ષાએ જઘન્યથી બે ભવ ગ્રહણ સુધી અને ઉત્કૃષ્ટથી અસંખ્યાત ભવ ગ્રહણ સુધી ત્યાં રહે છે. અને અવર-જવર કરતા રહે છે. કાળની અપેક્ષાએ જઘન્ય બે અન્તર્મુહૂર્ત સુધી અને ઉત્કૃષ્ટથી અનતકાળ સુધી જે વનસ્પતિને કાળ છે, ત્યાં રહે છે, અને ગમનાગમન-અવર જવર કરે છે. બે ઇંદ્રિય, ત્રણ ઈન્દ્રિય,
भ०२८
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૪
