________________
therefer टीका श०२० उ०१० सु०१ जी० सोपक्रमनिरुपक्रमायुष्यत्वम् १२५ 'एवं उचट्टणा दंडओ चि' एवमुद्वर्तनादण्डकोऽपि एवमेव - उत्पत्तिदण्डकवदेव नारकादि वैमानिकान्तानां जीवानामुद्वर्तनादण्डकोऽपि स्वकृतकर्मणैत्र उद्वर्तनाऽपि भवति न तु परकृतकर्मणा उद्वर्तना भवति केषामपि जीवानामिति भावः । नेरहया भंते!' नैरयिकाः खलु भदन्त ! 'किं आयप्पओगेणं उववज्जंति परप्पओगेणं उववज्जंति' क्रिमात्मप्रयोगेण उत्पद्यन्ते परप्रयोगेण उत्पद्यन्ते आत्मप्रयोगःआत्मप्रयत्नः आत्मव्यापार इति यावत्, तथा च नारकादगी जीवाः किं स्वस्य व्यापारेण समुत्पद्यन्ते अथवा परव्यापारेण समुत्पद्यन्ते ? इति प्रश्नः । भगवानाह -
-
न उन २ गतियों से मरते हैं, च्युत होते हैं। 'एवं उबट्टणा दंडओ वि' इसी प्रकार से उत्पत्तिदण्डक के जैसा ही-नारकादि वैमानिकान्त जीवो की उर्त्तना भी उद्वर्त्तनादण्डक भी अपने २ द्वारा कृतकर्म के बल से ही होती है परकृत कर्म के बल से वह किसी भी जीव की नहीं होती है इस प्रकार आत्मऋद्धि पद से अपने द्वारा कर्मगृहीत हुआ है - ऐसा जानना चाहिये अब गौतम स्वामी प्रभु से ऐसा पूछते हैं- 'नेरइया णं भंते!' हे भदन्त | नैरचिक 'किं आयव्यओगेणं उबवज्जंति, परप्पओगेणं उववज्जति' क्या आत्मप्रयोग से उत्पन्न होते हैं या परप्रयोग से उत्पन्न होते हैं ? यहाँ प्रयोग शब्द का अर्थ व्यापार है इस प्रकार आत्मप्रयोग शब्द का आत्मव्यापार और परप्रयोग शब्द का अर्थ परव्यापार होता है - तथा च नारकादिक जीव क्या अपने २ व्यापार से उत्पन्न होते हैं ऐसा प्रश्न का निष्कर्षार्थ होता है इसके उत्तर में प्रभु कहते हैं
थता नथी - यवता नथी. 'एव' उबवट्टणा दंडओ वि' न रीते - उत्पत्ती 'डानी એમ જ નારકથી લઈને વૈમાનિક સુધીના જીવાની ઉદ્ધૃતના પણ ઉદ્ધૃતના દડક પણ પાતપાતાના કરેલા કમના મળથી જ થાય છે, ખીજાએ કરેલ ક્રમના બળથી તે કાઈ પણ જીવને થતી નથી. એ આ રીતે આત્માદ્ધિ પદથી પાતે કરેલ કમ ગ્રહણ કરાયેલ છે. તેમ સમજવું. હવે ગૌતમસ્વામી अलुने येवु छे छे डे- 'नेरइया णं भंते !' हे भगवन् नारसीय वा 'किं' आयप भोगेणं उत्रवज्जंति परप्पओगेणं उववज्जंति' शु आत्मप्रयोगथी उत्पन्न થાય છે? કે પરપ્રયાગથી ઉત્પન્ન થાય છે? અહિયાં પ્રયાગ શબ્દના અ વ્યાપાર-પ્રવૃત્તિ એ પ્રમાણે થાય છે. આ રીતે આત્મપ્રયાગ શબ્દના અ આત્મવ્યાપાર-પેાતાની પ્રવૃત્તિ અને પરપ્રયાગ શબ્દને અથ પરવ્યાપાર એ પ્રમાણે થાય છે. તથા નારકીય જીવ પાતપાતાના વ્યાપારથી ઉત્પન્ન થાય છે? અથવા અન્યના વ્યાપારથી ઉત્પન્ન થાય છે ? આ રીતે પ્રશ્નને સારાંશ છે. આ
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૪
