________________
प्रमेय बन्द्रिका टीका श०२० उ०१० सू०१ जी० सोपक्रमनिरुपक्रमायुष्यत्वम् ११५ 'परोवक्कमेणा वि उववज्जति' परोपक्रमेणापि उत्पद्यन्ते यथा कूणिकः कृत्रिमचतुर्दशरत्नानि समादाय षट्खण्डराज्यशासनाय प्रवृत्तः देवकृत्तमरणेन मृत इति, 'निरुत्रक्कमेगा वि उववज्जति' निरुपक्रमेणापि उत्पधन्ते, यथा कालशौकरिकवत, आत्मोपक्रमपरोपक्रमनिरुपक्रमे नारकाणां समुत्पत्तिसंभवादित्युत्तरम् । एवं जाव वेमाणियाणं' एवं यावद्वैमानिकानाम् एवम् नारकवदेव यावद्वैमानिका अपि भवनपतिमारभ्य वैमानिकपर्यन्तत्रयोविंशतिदण्डकस्था जीवाः सर्वे आत्मोपक्रमेण परोपक्रमेण निरुपक्रमेण वा समुत्पद्यन्ते इति भावः । आत्मोपक्रमपरोपक्रमनिरुको अपने आप मिलाये गये निमित्तों द्वारा बीच में छेदन करके नरका घास में नारक की पर्याय से उत्पन्न होते हैं-तथा कितनेक जीव कूणिक राजा के जैसे ऐसे निमित्त मिलाते हैं कि जिससे वे दूसरों के द्वारा मार दिये जाते हैं और मरकर नरक में जाते हैं जैसे कूणिकराजा कृत्रिम १४ रत्नों को लेकर षट् खण्डों के राज्यशासन के लिये प्रवृत्त हुआ
और देवने उसे मार दिया तथा कितनेक जीव कालशौकरिक के जैसे निरुपक्रम से भी नारक में उत्पन्न होते हैं । अर्थात् गृहीत आयु को पूरी भोगकर नरकों में उत्पन्न होते हैं। आत्मोपक्रम परोपक्रम और निरुपक्रम इन तीनों प्रकार से नारक जीवों की उत्पत्ति हो सकती है यही इसका तात्पर्य है एवं जाव वेमाणियाण' इसी प्रकार से यावत् वैमानिक देवों तक के भी जीव उत्पन्न होते हैं ऐसा जानना चाहिये अर्थात् नारक के ही जैसे भवनपति से लेकर वैमानिक पर्यन्त २३ दण्डकस्थ जीव सब आत्मोपक्रमसे, परोपकम से अथवा निरुपक्रम से છે પિતાના ગૃહીત આયુને પિતે સ્વયં પ્રાપ્ત કરેલ નિમિત્તથી વચમાં જ છેદન કરીને નરકાવાસમાં નારકની પર્યાયથી ઉત્પન્ન થાય છે, તથા કેટલાક જી કૃણિક રાજાની માફક એવું નિમિત્ત મેળવે છે, કે જેથી તેઓ બીજાઓ દ્વારા મરાઈ જાય છે. અને મરીને નરકમાં જાય છે. જેમ કૃણિક રાજા બના વટિ ૧૪ રને લઈને છ એ ખંડના રાજ્ય શાસન માટે પ્રવૃત્ત થયા, અને દેવે તેમને મારી નાખ્યા. તથા કેટલ ક કાલશૌકરિકની જેમ નિરૂપક્રમથી પણ નરકમાં ઉત્પન્ન થાય છે, અર્થાત્ ગૃહીત આયુને પૂરી ભોગવીને નરકમાં ઉત્પન્ન થાય છે. આત્માપક્રમ, પરોપકમ અને નિરૂપકમ, આ ત્રણે પ્રકારે નારક જીવની ઉત્પત્તિ થઈ શકે છે, એ જ આ કથનનું તાત્પર્ય છે. “g जाव वेमाणियाणं' ४ ५४१२थी यावत् वैमानि: । सुधीना वा ५५ ઉત્પન્ન થાય છે, તેમ સમજવું. અર્થાત્ નારકની જ માફક ભવનપતિથી આરંભીને વૈમાનિક સુધીના ૨૩ તેવીસ દંડકમાં રહેલા બધા જીવો આમેપદમથી, પરોપક્રમથી અથવા નિરૂપકમથી ઉત્પન્ન થાય છે.
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૪
