________________
४७४
भगवतीसत्रे दारभ्य यावद् वैमानिकानामपि दुःखं यद्भवति तत् स्वकृतमेव न तु परकृतं न तदुभयकृतं वेति । 'जीवा णं भंते !' जीवाः खलु भदन्त ! 'किं अत्तकडं दुःखं वेदेति' किम् आत्मकृतं दुःखं वेदयन्ति अत्र दुःखपदम् दुःखस्य अथवा दुःखजनककर्मणो वाचकम् वेदनापदं सुखदुःखयोः अथवा मुखदुःखजनकर्मणोवाचकमिति । 'परकडं दुक्खं वेदेति' परकृतं दुःखं वेदयन्ति 'तदुभयकडं दुक्खं वेदेति' तदुभयकृतं दुःखं वेदयन्ति ? हे भदन्त ! स्वकृतदुःखस्य वेदनं भवति जीवानाम् परकृतस्य तदुभयकृतस्य वेतिपश्नः। भगवानाह-'गोयमा' इत्यादि । 'गोयमा' हे गौतम ! 'अत्तकडं दुक्खं वेति' आत्मकृतम् दुःख वेदयन्ति 'नो परकडं दुक्खं वेऍति' नो आत्मकृत ही होता है सो इसी प्रकार का कथन नारक से लेकर वैमा. निक देवों तक के दुःखों के विषय में भी जान लेना चाहिये-वह भी
आस्मकृत ही होता है। ___ अब गौतम प्रभु से ऐसा पूछते हैं । 'जीवा णं भते ! किं असकडं दुख वेदेति, परकडं दुक्ख वेदेति, तदुभयकडं दुक्खं बेदेंति' हे भदन्त ! जीवों को जो दुःखों का वेदन होता है वह आत्मकृत दुःख का बेदन होता है ? या परकृत दुख का वेदन होता है ? या तदुभयकृत दुःख का वेदन होता है ? यहां दुःखपद दुःख का अथवा दुःख जनक कर्म का वाचक है, एवं वेदना पद सुख दुःख का अथवा सुख दुःख जनक कर्म का वाचक है । इसके उत्तर में प्रभु कहते है-'गोयमा अत्तकडं दुक्खं वेएंति' जीव आत्मकृत दुःख का वेदन करते हैं, 'नो परकडं दुक्खं वेति' परकृत दुःख का वेदन नहीं करते हैं, और 'नो तदुभઆવી જ રીતનું કથન નારક જીવોથી લઈને વિમાનિક દેવે સુધીના દુઃખના વિષયમાં પણ સમજી લેવું. તેમાં પણ આત્મકર્મકત જ હોય છે.
હવે ગૌતમ સ્વામી દુખના વેદનના વિષયમાં પ્રભુને એવું પૂછે છે કેजीवा णं भवे ! किं अत्तकडं दुक्खं वेति परकडं दुक्खं वेदेति, तदुभयकडं दुक्ख वेदेति" हे भगवन् वान मनुं वहन थाय छे, मामतપોતે કરેલા દુઃખનું વેદના થાય છે ? કે પરકૃત–બીજાએ કરેલા દુઃખનું વેદન થાય છે? અથવા તદુભયકૃત-આત્મ અને પર એ બને એ કરેલા દુઃખનું વેદન થાય છે? અહિયાં દુઃખ પદ દુઃખનું અગર દુઃખજનક કર્મનું વાચક છે. તેમજ વેદના પદ સુખદુઃખનું અથવા સુખદુ:ખજનક કર્મનું વાંચક છે. આ प्रश्न उत्तरमा प्रभु ४३ छे -"गोयमा! अत्तकडं दुक्खं वेएंति" ७१
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૨
