________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श० १६ उ० १ सू०४ अधिकरणाधिकरणीनिरूपणम् २३ जीवे तत्र नेरइए वि' एवं यथैव जीवस्तथैव नैरयिकोऽपि यथा जीवसामान्यस्याविरत्यपेक्षया उभयस्वरूपत्वं कथितं तथैवाविरतिसद्भावात् नैरयिकस्यापि अधिकरणी अधिकरणोभयस्वरूपत्वं संभवत्येवेति । कियत्पर्यन्तं जीवानामुभयस्वरूपत्वं वक्तव्यं तत्राह - एवं निरंतरं जाव वेमाणिए' एवं निरंतरं यावद्वैमानिकः, भवन पतिमारम्य वैमानिकपर्यन्तचतुर्विंशतिदण्ड के पि जीवस्योमयस्वरूपत्वं वक्तव्यमेव अधिकरणी अधिकरणोमयस्वरूपत्वे कारणमविरतिरेव । अविरतिस्तु निरतिमज्जीवव्यतिरिक्त सर्वजीवेषु तिष्ठति इति अविरतिमत्वात् वैमानि - कान्तो जीवोऽधिकरणी अपि अधिकरणमपीति भावः । पूर्वे ' जीवोऽधिकरणी' इति कथितम् अधिकरणी तु दूरवर्तिना रथशकटाद्यधिकरणेनापि स्यात् यथा अधिकरणरूप भी है । 'एवं जहेब जीवे, तहेव नेरइए वि' इस प्रकार जैसा जीव के विषय में इस सम्बन्ध को लेकर कथन किया गया उसी प्रकार का कथन यहाँ पर भी कर लेना चाहिये । तथा च अविरति के सद्भाव से जिस प्रकार जीव सामान्य उभयरूप कहा गया है उसी प्रकार से अविरति के सद्भाव से नैरयिक जीव उभयरूप होता है ' एवं निरंतर जाव वैमाणिए' इस प्रकार से यह उभयरूपता भवनपति से लेकर वैमानिक पर्यन्त के चौबीस दण्ड्रक में जीव के होती है अविरति के सद्भाव से ऐसा जानना चाहिये यह अविरत अवस्था विरतिमान जीव से अतिरिक्त सब जीवों में रहती है। अतः अविरतिमान होने से वैमानिकान्त जीव अधिकरणी भी होता है और अधिकरणरूप भी होता है ऐसा समझना चाहिये' 'जीव अधिकरणी होता है' ऐसा पहिले कहा गया है सो ऐसी अधिकरणी तो वह दूरवर्ती ३५. " एवं जद्देव जीवे, तहेव नेरइए वि" मे प्रभा देवी रीते આ સંબંધીતું કથન જીવના વિષયમાં કરવામાં આવ્યું છે. એજ પ્રમાણેનુ કથન અહિયા પણ સમજી લેવું તેમજ અવિરતી (અપચ્ચખાણુ)ના સદ્ભાવથી જે રીતે જીવને ઉભયરૂપ કહ્યો છે એજ રીતે અવિરતીના સદ્ભાવથી નારક लव पशु उभय३५ होय छे. " एवं निरंतरं जाव वेमाणीए " रीते या ઉભય રૂપતા ભવનપતિથી લઈને વૈમાનિક પર્યંતના ચાવીસ દડકામાના જીવાને હાય છે અવિરતીના સદ્ભાવથી એ પ્રમાણે સમજી લેવુ આ અવિ રત અવસ્થા નિરતિમાન જીવાથી જુદા બધા જીવામાં રહેલી છે. તેથી અવિરતિમાન હાવાથી વૈમાનિકાન્ત સુધીના જીવ અધિકરણી પણ હોય છે. અને અધિકરણ રૂપ પણ ાય છે. એમ સમજી લેવુ જીવ અધિકરણી હોય છે એ પ્રમાણે પહેલા કહ્યું છે. એવું અધિકરણીપણું તે તે દૂર રહેલા થશ
"
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૨
