________________
३५०
भगवतीसूत्रे खलु स पुरुषः कायिक्या यावत् चतसृभिः नियाभिः स्पृष्टः यदा स पुरुषः तालं प्रकम्पयति ततस्तत्फलं स्वकीयभारेणाधः पतेत् तथा तद् द्वारा अन्य जीवानां प्राणातिपातो भवेत् तत्र तस्य पुरुषस्य तालवृक्षपचालयितुः कायि. क्यादि यावन् चतस्रः क्रियाः प्राणातिपातपर्जिता भवन्ति, यतोऽत्र फलपतनेन यो हि जीवानां प्राणातिमानो जातः तत्र ताल क्षपचालयितुः पुरुषस्य साक्षात् कारणत्वं न भवति अस्तस्य पुरुषस्य प्राणातिपातवनिताश्वतत्र एवं क्रिया भवन्ति इति भावः ।३। 'जेसि पिणं जीवाणं सरीरेहितो ताले निमत्तिए' एषा. मपि खलु जीवानां शरीरेभ्यस्तालः तालवृक्षो निर्वर्तितः संपन्नः 'ते विणं जीवा काइयाए जाव चउहि किरियाहिं पुट्ठा' तेऽपि खलु जीवाः कायिक्यादि यावत् चतसृभिः क्रियाभिः स्पृष्टाः ताल क्षनिष्पादका जीवाः तालफलपतनजनितमाणातिपातं प्रति साक्षात्कारणत्वाभावेन चतसृभिः क्रियाभिः स्पृष्टा भवन्तीतिभावः।४। जेसि पिणं जीवाणं सरीरेहितो तालफले निव्वत्तिए' येषामपि की वह उन सत्त्वादिकों के प्राणव्यपरोपणादिक में साक्षात् कारण नहीं है। साक्षातू कारण तो फल का पतन ही है। अतः उस प्रचालयिता पुरुष कोकायिकी आदि ४ क्रियाएँ ही लगती है ऐसा कहा है ३ । 'जेसि पि णं जीवाणं सरीरेहितो ताले नियत्तिए ते विणं जीवा काइयाए जाव चउहि किरियाहिं पुढा' तथा-ऐसा जो कहा है उसका तात्पर्य ऐसा है कि-जिन जीवों के शरीर से वह तालवृक्ष निष्पन्न हुआ है वे जीव भी प्राणातिपातक्रिया के सिवाय कायिक्यादि चार क्रियाओं वाले ही हैं। क्योंकि प्राणातिपात क्रिया में उन जीवों का भी साक्षात् व्यापार नहीं है। उसमें साक्षात् व्यापारशाली तो फलका पतन ही है ४ तथा 'जेसिं पिणं जीवाणं सरीरेहितो तालफले निव्वत्तिए ते वि णं जीवा પ્રાણાતિપાત ક્રિયા ન લાગવાનું કારણ એ છે કે તે પુરુષ તે સત્વાદિક જીવોના પ્રાણ છેડાવવામાં સાક્ષાત્ કારણરૂપ નથી. તેનું સાક્ષાત્ કારણ તે ફળનું પડવું તેજ છે. જેથી તે ફળને હલાવનાર પુરુષને કાયિકી વિગેરે ચાર (या। वाणे छ. सेम धुं छे. "जेसि पि णं जीवाणं सरीरेहितो ताले णिव्वत्तिए ते वि णं जीवा काइयाए जाव चउहि किरियाहि पुद्रा" २ वाना શરીરથી તે તાડવૃક્ષ ઉત્પન્ન થયું છે, તે જીવ પણ પ્રાણાતિપાત ક્રિયા શિવાય કાયિકી વિગેરે ચાર કિયાએ વાળા જ હોય છે. કેમકે પ્રાણાતિપાત ક્રિયામાં તે જીવોને પણ પ્રત્યક્ષ વ્યાપાર હેત નથી. તેમાં પ્રત્યક્ષ કારણ तो ५७ मे थे. "जेसि पिणं जीवाणं सरीरेहितो ताले णिव्वत्तिए
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૨
