________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श०१७ उ०१ सू०२ तालदृष्टान्तेन कायिक्यादिक्रियानि० ३४९
1
इति तान विराधयति - तेषां विराधनं करोति अभिदन्ति - अभिमुखं समागच्छतो जीवान् पातयति वर्त्तयति-वर्तुला करोति शरीरसंकोचापादनात् श्लेषयतिआत्मनि संलग्नान् करोति, संघातयति परस्परं स्वपरगात्रैः संहतान् करोति, संघट्टयति ईषत्स्पृशति, परितापयति- सर्वथा पीडयति, क्लामयति-मारणान्तिकादि समुद्धातं नयति, स्थानात्स्थानं संक्रामयति एकस्थानाद द्वितीयं स्थानं नयति, किं पुनरधिकेन जीविताद् व्यपरोपयति- जीवनापि पृथकरोति 'तर णं भंते ! से पुरिसे कइ किरिए' ततः खलु स पुरुषः कतिक्रियः एतादृशः पुरुषः कतिक्रियाभिः स्पृष्टो भवति इति प्रश्नः । भगवानाह - 'गोयमा' इत्यादि । 'गोयमा' हे गौतम! 'जावं चणं से पुरसे तालफले अप्पणी गरुयत्ताए जाव जीवियाओ ववरोवे' यावत् च खलु स पुरुषः तालवृक्षं प्रचालयति तस्य प्रचालने सति तत् तालफलमात्मनो गुरुकतया यावत् व्यपरोपयति जीविताद् व्यपरोपयति अत्र यावत्पदेन पूर्वोक्तानि 'प्राणाः भूतानि जीवाः सच्चाः' इत्याद्यारभ्य 'जीवितात्' इति पर्यन्तानि पदानि संग्राह्याणि । 'तावं चणं से पुरिसे काइयाए जाव चउर्हि किरियाहिं पुढे' तावत् य
इस कथन के अनुसार जीव शब्द से पञ्चेन्द्रिय प्राणि, प्राणशब्द से द्विन्द्रिय और चार इन्द्रियजीव, एवं भूत से वनस्पति ली गई हैं इनसे अवशिष्ट पृथ्वी, पाणी अग्नि और वायु ये सत्त्व पद से गृहीत हुए हैं। इस प्रश्न के उत्तर में प्रभु कहते हैं-'गोयमा ! जावं च णं से पुरिसे ताल फले अप्पणीगुरुपत्ताए जाव जीवियाओ बबरोवेह' हे गौतम! ताल पर चढ हुआ वह पुरुष उस वृक्ष को या फल को हिलाता है और वह फल अपने ही भार से टूटकर प्राण, भूत, जीव, सत्व इनको यावत् जीवित से रहित कर देता है तो उस हिलानेवाले पुरुष को प्राणातिपात क्रिया के सिवाय शेष चार क्रियाएँ लगती हैं। प्राणातिपात क्रिया उसे इसलिये नहीं लगती है
પ્રાણશબ્દથી એ ઇન્દ્રિય અને ચાર ઈન્દ્રિયવાળા વેા, તથા ભૂત શબ્દથી વનસ્પતિ, અને જીવ શબ્દથી પંચેન્દ્રિય પ્રાણી અને સત્વ શબ્દથી તે શિવાયના બાકીના એટલે કે પૃથ્વી, પાણી અગ્નિ અને વાયુકાયિકજીવાનુ ગ્રહણ થયા છે. गौतम स्वाभीना या प्रश्नना उत्तरमा प्रभु छे – “गोयमा ! आव चणं से पुरिसे तालफले अप्पणो गुरुयत्ताए जाव जीवियाओ ववरोबेइ" डे ગૌતમ તાલવૃક્ષ પર ચઢેàા પુરુષ તે તાડવૃક્ષને કે તેના ફળને હલાવે અને તે ફળ પેાતાના જ ભારથી તૂટીને પ્રાણ, ભૂત, જીવ, અને સત્વ એ બધાને માવત્ પેાતાના જીવનથી છેડાવે છે. અર્થાત્ મારી નાખે છે, તા એ સ્થિતિ માં હલાવવાવાળા પુરુષને પ્રાણાતિપાત ક્રિયા શિવાયની માકીની ક્રાચિઠ્ઠી, આધિકરણિકી, પ્રાāષિકી અને પારિતાપનિકી એ ચારે ક્રિયાએ લાગે છે,
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૨
