________________
प्रमेयन्द्रिका टीका श०१७ उ०१ सू०२ ताल दृष्टान्तेन कायिक्यादिक्रियानि० ३५१ खलु जीवानां शरीरेभ्यस्तालफलं निर्वर्तितम्-निष्पनीकृतमभूदिति, ते विणं जीवा काइयाए जाव पंचहि किरियाहिं पुट्ठा' तेऽपि खलु जीवाः कायिक्यादि यावत् पञ्चभिः क्रियाभिः स्पृष्टाः येषां जीवावयवैस्तालफलं निर्वर्तितं तालफलेन पतता आकाशायधिकरणकाः जीवा विनाशिताः तादृशतालफलनिवर्तकजीवानां प्राणातिपाताख्यपश्चमःक्रियाकारणात् तद्व्याप्ता अन्याश्चतस्रोऽपि क्रियाः अभूवन् इति पञ्चक्रियावन्तो भवन्ति ते जीवाः यतः तालपतनेन प्राणातिपातो जात इति ताशमाणातियात प्रति तादृशजीवानां साक्षात्कारणत्वस्य विद्यमानवात्ते जीवा भवन्ति पञ्चभिः क्रियाभिः स्पृष्टा इति । लोकेऽपि साक्षान्मारयितु. रेव प्राणदण्डो भवति, प्रेरकादेस्तु कारागारादिरेव न तु प्राणदण्डः ।५। 'जे वि य से जीवा आहे वीससाए पञ्चोप्रयमाणस उग्गहे वटंति' येऽपि च ते जीवा काइयाए जाच पंचहि किरीयाहि पुट्ठा' ऐसा जो कहा गया है कि जिन जीवों के शरीर से वह ताल फल निष्पन्न हुभा है-सो इसका तात्पर्य ऐसा है कि जहां पंचमी क्रिया होती है वहां शेष चार क्रियाएँ अवश्य होती है-अतः कारणात्-गिरनेवाले तालफल से जमीन पर रहे हुए सत्वादिक गिरकर जब प्राणादि से रहित कर दिये तो जिन जीवों के अवयवों में मिलकर उस तोल फल की निष्पत्ति की है, उन जीवों का भी प्राणातिपातादिक पांच क्रियाएँ लगती है ऐसा जानना चाहिये । लोक में भी साक्षात् मारनेवाले को प्राणदण्ड होता है तथा उसे प्रेरणा देनेवालो को भी कारावासादिरूप दण्ड होता है। भले ही प्राण दण्ड न हो पर दण्डतो अवश्य मिलता ही है। इसी प्रकार से यहां पर भी जानना चाहिये।५ 'जे विय से जीवा अहे वीससाए
ते वि णं जीवा काइयाए जाव चाहिं किरयाहि पुट्ठा" २ वाना शरीरथी તે તાડ ફળ પેદા થયું છે વિગેરે તે તેમ કહેવાનો હેતુ એ છે કે-જ્યાં પાંચમી ક્રિયા પ્રાણાતિપાતિકી થાય છે ત્યાં બાકીની કાયિકી વિગેરે ચારે ક્રિયા એ થાય છે જ આ કારણથી પડવાવાળા તાડફળથી જમીન પર રહેલા સવાદિને પાડિને જ્યારે પ્રાણ વગરના કરી દીધા તે જે જીના અવય એ મળીને તે તાડફલ પિદા કર્યું છે, તે જીવને પણ પ્રાણાતિપાત સુધીની પચે ક્રિયાઓ લાગે છે. તેમ સમજવું. લેકમાં પણ પ્રત્યક્ષ મારનારને જ પ્રાણાન્તદન્ડ થાય છે. અને તેને પ્રેરણા આપનાર વિગેરે મદદરૂપ થનારને જેલ વિ. રૂપ શિક્ષા થાય છે. ભલે પ્રાકૃદન્ડ ન હોય પણ દન્ડ તો તેને १३२ मणे १ छे. मे 0 माइयां ५५१ सम. “जे वि य से जीवा
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૨
