________________
भगवतीस्त्रे भवन्तीति कृत्वा स पुरुषः पञ्चभिः क्रियाभिः स्पृष्टो भवतीतिभावः । एतासां चतसृणामभावे पञ्चम्याः प्राणातिपातरूपायाः क्रियायाः असंभवादिस्यतस्तस्य पुरुषस्य कायिक्यादि पञ्चक्रिया भवन्ति ततश्च स तालफलस्य चलनपतनकारी तादृशपञ्चभिरपि क्रियाभिः क्रियावान् अवश्यं भवतीतिभावः ॥१॥ 'जेसि पिणं जीवाणं सरीरेहितो तालफले निव्वत्तिए' येषामपि जीवानाम् खलु शरीरैस्तालफलं निर्षतितम् ताल फलस्य उत्पत्तिर्जाता ते वि णं जीवा कायियाए जाव पंचहि किरियाहिं पुढा' तेऽपि खलु जीवाः कारि.क्या यावद् पञ्चभिः क्रियाभिः स्पृष्टाः येषां जीवानां शरीराणि खलु ताल फलस्य उत्पत्तौ कारणीभूतानि तेषां जीवानाकारक होता है । जहाँ प्राणातिपातक्रिया होती है वहाँ आदिकी चार क्रियाएँ अवश्य होती हैं । इस प्रकार वह पुरुष पांच क्रियाओं से स्पृष्ट होता है। इन चार क्रियाओं के अभाव में प्राणातिपातरूप पांचवीं क्रिया का होना असंभव है। इसलिये उस पुरुष को कायिकी आदि पांच क्रियाएँ होती हैं ऐसा कहा गया है। इस प्रकार से वह तालफल को हिलानेवाला और उन्हें गिरानेवाला पुरूष पांच क्रियाओं से क्रिया. वान् अवश्य होता है ऐसा जानना चाहिये १ 'जेसि पि ण जीवाणं सरीरेहितो तालफले निव्वत्तिए' तथा जीन जीवों के शरीर से वह ताल फल निष्पन्न हुआ-अर्थात् उस ताल फल की उत्पत्ति हुई है। 'ते विण जीवा कायियाए जाव पंचहिं विरियाहिं पुट्ठा' वे जीव भी कायिकी आदि पाँच क्रियाओं से स्पृष्ट होते हैं। ऐसा जो कहा गया है सो उसका तात्पर्य ऐसा है कि तालफल की उत्पत्ति में जीवों के शरीर कारणीभूत तो होते ही हैं। अतः जिनके शरीर उसमें પહેલાની ચારે ક્રિયા આ અવશ્ય હોય છે. એ રીતે તે પુરુષ પાંચે ક્રિયાથી પૃષ્ટ થાય છે. આ ચાર ક્રિયાઓના અભાવમાં પ્રાણાતિપાત રૂપ પાંચમી ક્રિયા સંભવી શકતી નથી. જેથી તે પુરુષને કાયિકી વિગેરે પાંચે ક્રિયા થાય છે. એ પ્રમાણે કહેવામાં આવ્યું છે આ રીતે તાડફળને હલાવવાવાળે અને તેને પાડવાવાળે પુરુષ પાંચે ક્રિયાઓથી કિયાવાન થાય છે. તેમ સમજવું.
"जेसि पिणं जीवाणं 'सरिरेहि तो तालफले निव्वत्तिए" तथा वाना શરીરથી તે તાડફળ બન્યું હોય અર્થાત્ તે તે તાડફળની ઉત્પત્તિ થઈ હોય "ते विणं जीवा काइयाए जाव पंचहि किरियहि पुढा" ते ८वो ५५५ यि વિગેરે પાંચે ક્રિયાઓથી પૃષ્ટ થાય છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે તાડફળની ઉત્પત્તિમાં જીવેના શરીર બનાવવા રૂપે કારણે તે હોય છે.
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૨
