________________
३०२
भगवतीसूत्रे चिताः पुद्गलाः, उपलक्षणत्वाचास्य तेनोच्छ्वासचिताः पुद्गला इत्याद्यपि द्रष्टव्यम् एतदुक्तं भाति जीवानुगामि स्वभावाः पुद्गला भवति ततश्च यत्रैव क्षेत्रादौ जीवाः सन्ति तत्रैव पुद्गलानां गतिः स्यादिति ।तथा 'पोग्गलामेव पप्य जीवाणय अजी. वाणय गइपरियाए आहिज्जई' पुद्गलानेव प्राप्य जीवानां चाजीवानां च गति पर्याय आख्यायते पुद्गलानेव आश्रित्य जीवाजीवपुद्गलानां गतिपर्यायो भवति नान्यथा न वा यत्र पुद्गलाः न सन्ति तत्रापीत्यर्थः । 'अलोए गं' अलोके खलु 'नेवस्थि जीवा' नैव सनित जीवाः 'नेवत्थि पोग्गला' नैव सन्ति पुद्गलाः 'से तेगटेणं जाव पसारेत्तए वा' तत् तेनार्थेन यावत् मसारयितुम् अत्र यावत् पदेन शरीररूप से उपचित होते हैं, कलेवररूप से उपचित होते हैं, उपलक्षण से-उच्छ्रवास आदिरूप से उपचित होते हैं अर्थात् पुद्गल जीवानुगामी स्वभाववाले होते हैं इसलिये जिस क्षेत्रादि में जीव होते हैं वहीं पर पुतलों की गति होती है तथा 'पोग्गामेव जीवाण य अजीवा ण य गहपरियाए आहिज्जई' पुद्गलों को ही प्राप्त करके जीवों की और अजीवों की गतिरूप पर्याय होती है ऐसा कहा गया है । तात्पर्य केवल यही है पुद्गलों को ही आश्रित करके जीव अजीव पुद्गलों की गतिपर्याय होती है। अन्यथा नहीं होती है। और जहां पुद्गल नहीं है वहीं पर नहीं होती है । 'अलोएणं नेवस्थि जीवा' अतः अलोक में जीव नहीं हैं 'नेवस्थि पोग्गला' पुद्गल नहीं है। ‘से तेण?णं जाव पसारेत्तए वा' इस कारण हे गौतम ! देवलोकान्त में स्थित होकर अलोक में अपने हस्तपादादि अवयवों को पसारने या संकुचित करने के लिये समर्थ नहीं हो सकता કલેવર રૂપથી ઉપચિત હોય છે, ઉપલક્ષણથી ઉચ્છવાસ વિગેરે રૂપથી ઉપસ્થિત હોય છે. અર્થાત્ પુદ્ગલ છવાનુગામી સ્વભાવવાળા હોય છે. તેથી જે ક્ષેત્ર विरमाय छे. त्या ४ युरोनी ती लय छ. "पोग्गलामेव जीवाणय अजीवाणय गइपरियाए आहिज्जइ” पुराने १ प्राप्त प्रशन જીવોની અને અજીની ગતી રૂપ પર્યાય થાય છે. એવું કહ્યું છે. તાત્પર્ય કેવળ એ છે કે પુદ્ગલેને આશ્રય કરીને જીવ અજીવ પલેની ગતિ પર્યાય થાય છે. બીજી રીતે થતા નથી. અને જ્યાં પુદ્ગલ હોતા નથી ત્યાં ગતિ ५५ डोती नथी. "अलोएणं नेवत्थि जीवा" थी मतभा हात नथी. "नेवत्थि पोगाला" पुस ५ जाता नथी. “से तेणटेणं जाव पसारेत्तएवा" તે કારણે હે ગૌતમ દેવ કાન્તમાં રહિને અલેકમાં પોતાના હાથ પગ વિગેરે અવયવો ફેલાવવા કે સંકેચવા સમર્થ થતા નથી એવું મેં કહ્યું છે.
શ્રી ભગવતી સૂત્ર: ૧૨