________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श० १६ उ० ८ खू० १ लोकस्वरूपनिरूपणम्
२८३
देव प्रश्नः । भगवानाह - 'गोयमा' इत्यादि । 'गोयमा !' हे गौतम! 'नो जीवा' नो जीवाः रत्नप्रभा पृथिव्याः पूर्वचरमान्ते जीवा न सन्ति चरमरूपोऽन्तश्चरमान्तः स च एकप्रदेश प्रतरात्मकः तत्र च असंख्यात प्रदेशावगाहित्वाज्जीवस्या संभव एवेति इत्यर्थः । एवं जहेब लोगस्स तहेव चत्तारि वि चरिमंता जाव उत्त रिल्ले' एवं यथैव लोकस्य तथैव चत्वारोऽपि चरमान्ता यावत् औत्तरः, अत्र यावत्पदेन पूर्वपश्चिमदक्षिणानां सङ्ग्रहः यथा लोकस्य चतुर्ष्वपि चरमान्तेषु जीवदेश प्रदेशयोः सभङ्गक स्थितिः प्रज्ञता यथा वा अजीवानां तद्देशप्रदेशानां च सत्त्वं दर्शितं तथैव रत्नप्रभा पृथिव्याः दक्षिणचरमान्तादारभ्य उत्तरचरमान्तपर्यन्तं जीवानां देश प्रदेश पोर जीवानां तद्देशप्रदेशानां च वर्णनं वक्तव्यमित्यर्थः । 'उबरिल्ले जहा दसमसए विमला दिसा तदेव निरवसेसं' उपरितने यथा दशमशत के हैं ? इसके उत्तर में प्रभु कहते हैं- 'गोपमा ! नो जीवा' हे गौतम रहनप्रभा पृथिवी के पूर्व चरमान्त में जीव नहीं हैं । चरमरूप जो अन्त उसका नाम चरमान्त है । वह एक प्रदेशरूप प्रतरात्मक होता है अतः वहां असंख्यात प्रदेशावगाहो होने से जीव का अवस्थान असंभव ही है । ' एवं जहेब लोगस्स तहेव चत्तारि वि चरिमंता जाब उत्तरिल्ले' जिस प्रकार से लोक के चारों चरमान्तों में जीव प्रदेश और जीवदेश की स्थिति भंग सहित कही जा चुकी है तथा अजीवों की तथा उनके देशों की एवं प्रदेशों की सत्ता प्रकट की जा चुकी है। उसी प्रकार से रत्नप्रभा पृथ्वी के दक्षिण चरमान्त से लेकर उत्तर चरमान्त पर्यन्त जीवों के देश एवं प्रदेशों का तथा अजीवों का एवं उनके देश प्रदेशों का वर्णन कर लेना चाहिये । 'उवरिल्ले जहा दसमसए विमला
*ढे छे ! “गोयमा ! नो जीवा" हे गौतम! रत्नअला पृथ्वीना पूर्व २२માન્તમાં જીવ હાતા નથી. ચરમ રૂપ જે અન્ત છે, તેનું નામ ચરમાન્ત છે. તે એક પ્રદેશરૂપ પ્રતરાત્મક હોય છે. જેથી ત્યાં અસખ્યાત પ્રદેશાવગાહી होवाथी भवनुं त्यां हवं ते असंभव छे. "एवं जहेव लोगस्स तत्र चत्तारि वि चरिमंता जाव उत्तरिल्ले' ने रीते बोउना थारे थरमान्तामां कुवप्रदेश અને જીવ દેશની ભગ સાથે સ્થિતિ કહી છે. તેમજ અજીવાની તથા તેના દેશેાની અને તેના પ્રદેશેાની સત્તા પહેલા કહેવાઈ ચૂકી છે. એજ રીતથી રત્નપ્રભા પૃથ્વીના દક્ષિણુ ચરમાન્તથી લઇને ઉત્તર ચરમાન્ત સુધીના જીવેાના દેશ એવ' પ્રદેશાનું તેમજ અજીવેાના દેશ અને પ્રદેશાનુ વર્ણન કરી લેવું. " वरिल्ले जहा दसमसए विमला दिसा तद्देव निरवसेसं" ने रीते हशभा
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૨
