________________
२८२
भगवतीस्त्रे मान्ते रूपिणोऽजीवाः स्कन्धस्कन्धदेशस्कन्धप्रदेश परमाणुपुद्गलभेदाच्चतुर्विधाः अरूपिणोऽजीवाधर्मास्तिकायाधर्मास्तिकायाकाशास्तिकायानां देशः प्रदेशाश्च षट् संकलनया दश उक्तास्ते इहापि तथैव दश अजीवा वक्तव्या इति भावः । चर. मान्ताधिकारादेव रत्नप्रभादि पृथिवी विषयेऽपि आह-'इमी से णं भंते' एतस्याः खलु भदन्त ! 'रयणप्पभाए पुढवीए' रत्नप्रभायाः पृथिव्याः प्रथमनरकपृथिव्या इत्यर्थः 'पुरथिमिल्ले चरिमंते' पौरस्त्ये चरमान्ते 'किं जीवा० पुच्छा' किं जीवा इति पृच्छा, हे भदन्त ! रत्नप्रभा पृथिव्याः पूर्वचरमान्ते किं जीवा जीव देशा जीवप्र देशा अजीवा अनीवदेशा अजीवपदेशा वा सन्तीति एवं रूपेण पूर्ववप्रकार के उपरितन चरमान्त में अजीव कहे गये हैं उसी प्रकार वे यहां पर भी कहे गये जानना चाहिये। उपरितनचरमान्त में रूपी अजीव स्कन्ध, स्कन्ध देश, स्कन्ध प्रदेश, परमाणु पुद्गल ये चार तथा अरूपी अजीव धर्मास्तिकाय, अधर्मास्तिकाय, और आकाशास्तिकाय के देश एवं प्रदेश ये ३ सब मिलकर १० कहे गये हैं, ये ही १० अजीव यहां पर भी कह लेना चाहिये। चरमान्त का अधिकार चल रहा है । इसी से अब सूत्रकार रत्नप्रभा आदि पृथिवियों के विषय में भी कहते हैं 'इमी से गंभते ! रयणप्पभाए पुढवीए पुरथिमिल्ले चरिमंते किं जीवा' पुच्छा' इस सूत्र द्वारा गोतम ने प्रभु से ऐसा पूछा है कि हे भदन्त ! इस रत्नप्रभा पृथिवी के पौरस्त्य चरमान्त में क्या जीव हैं ? जीवदेश हैं ? जीव प्रदेश है ? अथवा अजीव हैं ? अजीव देश हैं ? या अजीवप्रदेश જે રીતે ઉપરના ચરમાન્તમાં અજીવે કહ્યા છે તે જ રીતે તે અહિયાં પણ કહેલા સમજવા. ઉપરના ચરમાતમાં જે રૂપી અજીવ સધ, દેશ, સ્કંધપ્રદેશ અને પરમાણુ પુદ્ગલ તેમજ અરૂપી અજીવ ધર્માસ્તિકાય, અધર્મસ્તિકાય, અને આકાશાસ્તિકાયના દેશ અને પ્રદેશ એ છ તથા બધા મળીને દસ કહ્યા છે. એજ દસ આજે અહિયાં પણ સમજી લેવા.
ચરમાન્તને અધિકાર ચાલે છે. તેથી હવે સૂત્રકાર રત્નપ્રભા આદિ प्रशिक्याना विषयमा थन ४२ छे. "इमीसे णं भंते! रयणप्पभाए पुढवीए पुरथिमिल्ले चरिमंते कि जीवा० पुच्छा” मा सूत्र द्वारा गौतम स्वाभास પ્રભુને એવું પૂછયું છે કે હે ભગવન આ રત્નપ્રભ પૃથ્વીના પૂર્વ દિશાના ચરમાતમાં શું જીવ છે ? કે જીવ દેશ છે કે જીવ પ્રદેશ છે? અથવા અજીવ છે? કે અજીવ દેશ છે? કે અજીવ પ્રદેશ છે? તેના ઉત્તરમાં પ્રભુ
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૨
