________________
भगवतीसूत्रे इति प्रश्नः । भगवानाह-'गोयमा ! रूविं भासा, नो अरूवि भासा' हे गौतम ! भाषा रूविणी भवति, नो भाषा अरूपिणी भवति, तस्याः अरूपित्वसाधनाय पूर्वपक्षोक्तं चक्षुरग्राह्यत्वं तु अनैकान्तिकम् । परमाणुवायुपिशाचादीनां रूपशालित्वेऽपि चक्षुमाऽग्राबत्यात् । गौतमः पृच्छति-'सचित्ता भंते ! भासा, अचित्ता भासा ? ' हे भदन्त ! किं भाषा सचित्ता भवति ? तस्याः अनात्मरूपत्वेऽपि जीवच्छरीरवत् सचित्तत्वसं भवात् , किंवा भाषा अचित्ता भवति तस्या जीवनिसृष्टपुद्गलम यत्वात् जोवनिसृष्टलोष्टवदिति प्रश्नः, भगवानाह- गोयमा ! नो रूपी है क्या ऐसा प्रश्न होता है और चक्षु इन्द्रिय द्वारा यह ग्राह्य है नहीं-इसलिये धर्मास्तिकाय के समान यह अरूपी है क्या ? ऐसा प्रश्न किया गया है । इसके उत्तर में प्रभु करते हैं-'गोयमा ! रुवी भासा, नो अरूबी भासा' हे गौतम ! भाषा रूपी है, अरूपी नहीं है। अरूपी साधन करने के लिये जो ऐसा कहा गया है कि वह चक्षुरिन्द्रिय द्वारा धर्मास्तिकायादिक के अनुसार अनुपलभ्यमान है। इसलिये अरूपी है-सो ऐसा यह हेतु भी अनैकान्तिक दोष से दुष्ट है। क्यों कि यह पक्ष में रहता हुआ भी विपक्ष से व्यावृत नहीं होता है विपक्ष जो परमाणु वायु पिशाचादिक हैं उनमें इस हेतु का सद्भाव पाया जाता है-अर्थात् ये रूपशाली होने पर भी चाइन्द्रिय द्वारा ग्राह्य नहीं होते हैं। अब गौतमस्वामी प्रभु से ऐसा पूछते हैं-'सचित्ताणं भंते ! भासा अचित्ता भासा' हे भदन्त । भाषा सचित्त है ? या अचित्त है ? 'ण' હોવાને કારણે ભાષાને શું રૂપી માનવી જોઈએ ખરી ? અને ચક્ષુઈન્દ્રિય દ્વારા તે ગ્રાહ્ય નથી તે શું તેને ધર્માસ્તિકાયની જેમ અરૂપી માનવી જોઈએ?
महावीर प्रभुने। उत्तर-“ गोयमा ! रूवी भासा, नो अरूबी भासा" है ગૌતમ! ભાષા રૂપી છે, અરૂપી નથી તેને અરૂપી સિદ્ધ કરવાને માટે એવું જે કહેવામાં આવ્યું છે કે તે ધર્માસ્તિકાય આદિની જેમ ચક્ષુરિદ્રિય દ્વારા અગ્રાહ્યા છે, તે હેતુ (કારણ) પણ અનૈકાન્તિક દષથી યુકત છે કારણ કે તે પક્ષમાં રહેવા છતાં પણ વિપક્ષથી વ્યાવૃત થતું નથી વિપક્ષ જે પરમાણુ. વાયુ, પિશાચાદિક છે તેમનામાં આ હેતુને સદ્ભાવ જણાય છે એટલે કે તે રૂપશાલી (રૂપી) હોવા છતાં પણ ચક્ષુરિન્દ્રિય દ્વારા ગ્રાહ્ય હોતાં નથી.
गौतम स्वाभान प्रश्न-" सचित्ताणं भंते ! भासा अचित्ता भासा ?" 3 भगवन् ! शु. भाषा सयित्त छ ? है भयित्त छ ? (मही '' यारકારમાં પ્રયુકત થયેલ છે)
શ્રી ભગવતી સૂત્ર: ૧૧
