________________
७७६
भगवती सूत्रे
रूपेणैव व्याचक्षते, अद्यत्वेऽपि यदा भाषायां व्यवहियते - 'रोटी का सवाल है" तदा अत्र रोटीपदेन जीविकारूपोऽर्थी गृह्यते, यदा तु - 'रोटी खाने की छुट्टी है' एवं वाक्यं प्रयुज्यते तदा रोटीपदेन सर्वप्रकारकभोजनरूपार्थी गृह्यते, अद्यत्वे 'गदा' इति भाषा प्रसिद्धे अर्थे पुरातनसमये मांसशब्दो व्यवहियतेस्म त्वचा शब्दस्तु अद्यत्वेऽपि 'चमडा' इति भाषामसिद्धे 'छाल' इति भाषाप्रसिद्धे चार्थे eared एवं रीत्या विचारणे सति इदमेव प्रतीयते यद् यदा अन्या कापि परिस्थतिः मांसार्थपोषिका न भवति तदा द्वघर्थकशब्देन मांसार्थो न ग्रहीतव्यः ताशार्थकरणस्य मोहविजृम्भितत्वात् ।
,
कोषों में यह प्रस्तुत वाक्य वनस्पति अर्थक है । अनादिकाल से समस्त जैनाचार्यों ने इस प्रस्तुत वाक्य का अर्थ वनस्पतिपरक ही व्याख्यात किया है । आज के समय में भी जब 'रोटी का सवाल है' ऐसा कहा जाता है तब यहां पर 'रोटी' शब्द से जीविकारूप अर्थ ग्रहण किया जाता है और जब 'रोटी खाने की छुट्टी है' ऐसा कहा जाता है-तब यहां 'रोटी' शब्द से सब प्रकार का भोजनरूप अर्थ गृहीत होता है । आज की भाषा में जिसे गूदा कहा जाता है, पुरातन समय में यही गर्भ 'मांस' शब्द द्वारा कहा जाता था । त्वचा शब्द तो अब भी चमडा इस अर्थ में और छाल इस अर्थ में व्यवहृत होता देखा जाता है। इस रीति से विचार करने पर भी यही प्रतीत होता है कि जब मांसार्थपोषक अन्य कोई दूसरी परिस्थितिनहीं होती है तब
ષામાં પશુ પ્રસ્તુત વાકયને વનસ્પતિસ્મક જ કહ્યુ છે. અનાદિ કાળથી સમસ્ત જૈનાચાÜએ પ્રસ્તુત વાકયને વનસ્પત્તિઅથક જ પ્રતિપાદિત કર્યુ છે. આ જમાનામાં પણ જ્યારે એવું કહેવામાં આવે છે કે “રાટીને સવાલ छे, " त्यारे 'रोटी' पहने भालुवि ३५ अर्थ थषु ४२वामां भावे છે. તથા જ્યારે એવું કહેવામાં આવે છે કે “રેટી ખાવાની છુટ્ટી છે, ’ ત્યારે રીટી' પઢને! અર્થ “ સઘળા પ્રકારનુ લે જન જ ગ્રહણ કરવામાં આવે છે, આજની ભાષામાં જેને ગૂઢા (ફળ) કે કઈ ચીજના અંદરના ગ અથવા માવે!) કહેવામાં આવે છે, તેને (તે ગર્ભના) પુરાતન કાળમાં "भांस" हुडेता ता. "क्या" या यह तो सभी पशु याभडी भने છાલના અથમાં વપરાય છે, આ રીતે વિચાર કરવામાં આવે તે પણ એજ નક્કી થાય છે કે જ્યારે માંસા (માસ રૂપ અથ)નું પ્રતિપાદન કરનાર કાઈ બીજી પરિસ્થિતિ જ ન હાય, ત્યારે આ દ્વિઅર્થી શબ્દ દ્વારા માંસા ને
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૧
