________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श० १५ उ० १ सू० १५ गोशालकवृत्तान्तनिरूपणम् ६७३ संस्मार्य, धार्मिकेग-प्रत्युपचारेण प्रत्युपचारयन्ति 'पडोयारेत्ता, अटेहिय, हेऊहिय, कारणेहिय जाव वागरणं वागरेंति' प्रत्युपचार्य औपचारिकपयोगं कृत्वा, अर्थश्च-प्रयोजनैश्च, अभिधेयार्थैर्वा हेतुभिश्च-युक्तिवादैश्च, कारणैश्च यावत्-प्रतिप्रश्नैश्च, व्याकरणैश्च निःस्पृष्टपश्नव्याकरणं कुर्वन्ति । 'तए णं से गोसाले मंखलिपुत्ते समणेहिं निग्गंथेहिं धम्मियाए पडिचोयणाए पडिचोइज्जमाणे जाव निपट्टपसिणवागरणे कीरमाणे' ततः खलु स गोशालो मङ्खलिपुत्रः श्रमणैः निर्ग्रन्थैः धार्मिक्या धर्मसम्बन्धिन्या प्रतिनोदनया-तन्मतविरुद्धतया प्रतिवचनेन प्रतिनोद्यमानः-प्रतिकू लतया पतिपृच्छयमानः यावत्-धार्मिक्या प्रतिसारणया-तन्मतप्रतिकूलतया विस्मृतार्थस्मारणया, प्रतिसार्यमाणः-विस्मृतार्थान् स्मार्यमाणः धार्मिकेण प्रत्युपचारेणप्रत्युपचार्यमाण -औपचारिकतया व्यहार्यमाणः, अर्थेश्व-प्रयोजनैः हेभिश्चपडोयारेति' स्मृति कराकर फिर उन्होंने धार्मिक प्रत्युपचार से उसका प्रत्युपचार किया। 'पडोयारेत्ता अडेहि य, हेहि य, कारणेहि य, जाव वागरणं करेंति' औपचारिक व्यवहार करके अर्थ, हेतु, कारण यावत्प्रतिप्रश्न और व्याकरण इन सबको लेकर उसे निरुत्तर कर दिया। 'तए णं से गोसाले मंखलिपुत्ते समणेहिं निग्गंथेहिं धम्प्रियाए पडिचोयणाए पडिचोइज्झमाणे जाव निप्पट्ठपसिणवागरणे कीरमाणे' इस प्रकार श्रमण निग्रन्थों द्वारा धार्मिक प्रतिनोदना द्वारा-उसके मत से विरुद्ध होने के कारण प्रतिवचन द्वारा प्रतिनोद्यमान हुआ-प्रतिकूलतारूप से पूछा गया, यावत्-धर्म संबंधी प्रतिसारणा द्वारा-उसके मत के प्रतिकूल होने के कारण उसरूप से, विस्मृत हुए अर्थ की स्मृति युक्त कराया गया, तथा धार्मिक प्रत्युरचार से प्रत्युपचार युक्त किया गया-वह मंखलिपुत्र गोशाल अर्थ-प्रयोजन, हेतु-युक्तिवाद, प्रतिप्रश्न और व्याक
यो, “ पडोयारेत्ता अहि य, हेऊदि य, कारणेहि य, जाव वागरणं करेति" આ પ્રકારે ઔપચારિક વ્યવહાર કર્યા બાદ તેમણે તેને અર્થ, હેતુ, કારણ, પ્રતિપ્રશ્ન અને વ્યાકરણ, આ સઘળી વિધિઓ દ્વારા નિરુત્તર કરી નાખ્યો. " तए णं से गोसाले मस्खलिपुत्ते समणेहिं निग्गंथेहिं धम्मयाए पडिचोयणाए पडिचोइज्जमाणे जाव निप्परसिणवागरणे कीरमाणे” । प्रारे श्रम नियो દ્વારા ધાર્મિક પ્રતિને દના દ્વારા પ્રતિદિત કરવામાં આવેલ, પ્રતિસ્મારણા દ્વારા વિકૃત અર્થની રમૃતિ કરાવવા રૂપ પ્રતિસ્મારિત કરવામાં આવેલા. ધાર્મિક પ્રયુપચ ૨ દ્વારા પ્રત્યુપચારયુક્ત કરવામાં આવેલ, તે સંખલિપુત્ર ગોશાલકને અર્થ (પ્રજના, હેતુ (યુક્તિવાદ), પ્રતિપ્રશ્ન અને વ્યાકરણ આ
भ० ८५
શ્રી ભગવતી સૂત્ર: ૧૧
