________________
२६२
भगवतीसूत्रे प्रतिपत्तव्याः, तथा च-विग्रहगतिसमापन्नकाः एकेन्द्रियाः अग्निकायस्य मध्यमध्येन व्यतिव्रजेयुः ते च सूक्ष्म कार्मणशरीरत्वाद् अग्निमध्ये नो दान्ते, अविग्रहगतिसमापनकास्तु एकेन्द्रियाः अग्निकायस्य मध्यमध्येन नो व्यतिव्रजेयुः यतो विग्रहे तेऽपि पृथिवीकायिकायेकेन्द्रिया अग्निमध्ये व्यतिव्रजन्ति सूक्ष्मत्वाच्चन न दान्ते, अविग्रहगतिसमापन्नकाश्चते एकेन्द्रियाः अग्निमध्ये नो व्यतिवजन्ति तेषां स्थावरत्वेन गमनशक्तेरभावात् इति भावः, अग्निवायवोर्गतित्र सत्वेन अग्निमध्यतो गतिव्रजनसंभवेऽपि न तयोरत्र विवक्षा, स्थावराणामेव विव. क्षगात , यद्यपि वाय्यादि प्रेरणया पृथिवीकायिकादीनामग्निमध्ये गमनसंभवस्तथाप्यत्र स्वातन्यकृतगमनस्यैव विवक्षा कृता, स्वातन्त्र्येण तेषामग्निमध्ये गमनावैसा ही कथन एकेन्द्रिय जीवों के सम्बन्ध में भी जानना चाहिये । तथा च-विग्रहगतिसमापन्नक एकेन्द्रिय जीव अग्निकाय के बीचों बीच से होकर निकल जाते हैं, ये सूक्ष्मकार्मणशरीरवाले होते हैं, इसलिये अग्नि के बीच में ये नहीं जलते हैं । तथा अविग्रहगतिसमापनक जो एकेन्द्रिय जीव है वे अग्निकाय के बीचों बीच से होकर नहीं निकलते हैं क्यों कि ये स्थावर होते हैं, और स्थावर जीवों में गमन करने की शक्ति होती नहीं है-उसका उनमें अभाव रहता है । अग्नि और वायु ये एकेन्द्रिय जीव गतित्रत होने से अग्निकाय के बीचों बीच से होकर निकल सकते है परन्तु इसकी यहां विवक्षा नहीं है-यहां तो स्थावरों की विवक्षा है । यद्यपि वायु आदि की प्रेरणा से पृथिव्यादि का अग्नि के बीच में गमन संभवित है, परन्तु यहां पर स्वातन्यकृत गमन ही नेरझ्या" त २४५ ना२ना विषयमा ४२१ामा माव्यु छ, मे ११ કથન એકેન્દ્રિય જીના વિષે પણ સમજવું એટલે કે–વિગ્રહગતિ સમાપન્નક એકેન્દ્રિય જી અગ્નિકાયની વચ્ચે થઈને નીકળી જાય છે, તે સૂપકામણ શરીરવાળા હોય છે, તેથી તેઓ અગ્નિ વડે બળતા નથી તથા અવિગ્રહગતિ સમાપન્ન એકેન્દ્રિય જીવે અગ્નિકાયની વચ્ચે થઈને નીકળી શકતા નથી. કારણ કે તેઓ સ્થાવર હોય છે સ્થાવર જીવમાં ગમન કરવાની શક્તિ હતી નથી તેમનામાં તે શક્તિને અભાવ હોય છે. અગ્નિકાય અને વાયુકાય, આ બંને પ્રકારના એકેન્દ્રિય જીવો ગતિત્રસ હોય છે, તેથી તેઓ અગ્નિકાયની વચ્ચે થઈને નીકળી શકે છે, પરંતુ અહી તેમની વિરક્ષા થઈ નથી અહીં તે સ્થાવરોની જ વાત ચાલી રહી છે. જો કે વાયુ આદિની પ્રેરણાથી પૃથ્વીકાય આદિની અગ્નિકાયની વચ્ચેથી ગતિ સંભવી શકે છે, પરંતુ અહીં
શ્રી ભગવતી સૂત્ર: ૧૧
