________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श० १४ उ० ४ सू०४ परमाणुपुद्गलस्वरूपनिरूपणम् २४३ चरिमे, सिय अचरिमे, कालादेसेणं सिय चरिमे, सिय अचरिमे, भावादेसेगं सिय चरिमे, सिय अचरिमे॥सू०४॥
छाया-परमाणुपुद्गलः खलु भदन्त ! किं चरमः ? अचरमः ? गौतम ! द्रव्यादेशेन नो चरमः, अचरमः, क्षेत्रादेशेन स्यात् चरमः, स्यात् अचरमा, कालादेशेन स्यात् चरमः, स्यात् अचरमः, भावादेशेन स्यात् चरमः स्यात् अचरमः ।। मू०४॥
टीका-परमाणोः प्रस्तावात् तस्य चरमत्वादिकं प्ररूपयितुमाह-'परमाणु पोग्गगले णं भंते ! इत्यादि । 'परमाणुगोग्गले णं भंते ! किं चरमे, अचरमे ?' गौतमः पृच्छति-हे भदन्त ! परमाणुपुद्गलः परमाणुरूपः पुद्गलः खलु किं चरमो भवेत् ? किं वा अचरमो भवेत् ? तत्र यः परमाणुर्यस्माद् विवक्षितभावात् प्रच्युतः सन् पुनस्तं भावं न प्राप्स्यति स तदभावापेक्षया चरम उच्यते, तद्विपरीतस्तु
परमाणुविशेषवक्तव्यता'परमाणुपोग्गले णं भंते ! किं चरमे ? अचरमे' इत्यादि।
टीकार्थ-यहां इस समय परमाणु का प्रकरण चल रहा है-इससे सूत्रकार ने उसके चरमत्वादिक का विचार इस सूत्रद्वारा किया है। इसमें गौतम ने प्रभु से ऐसा पूछा है-'परमाणुपोग्गले णं भंते ! किं चरिमे, अचरिमे' हे भदन्त ! परमाणुरूप पुद्गल चरम है या अचरम है ? जो परमाणु जिस विवक्षित भाव से प्रच्युत-अलग होकर पुनः उसी विवक्षित भाव को नहीं पाता है वह परमाणु उस भाव की अपेक्षा चरम कहा गया है । तथा इस चरम से जो परमाणु विपरीत होता है अर्थात् विवक्षित-जिस भाव से वह च्युत हो चुका है पुनः उसी भाव
-५२भाविशेष १४तव्यता" परमाणुपोग्गले णं भंते ! किं चरमे अचरमे " त्याह
ટીકાથ–પરમાણુના વિષયમાં વકતવ્યતા ચાલી રહી છે તેથી સત્રકારે આ સૂત્રમાં તેના ચમત્વ આદિની પ્રરૂપણ કરી છે. આ વિષયને અનુલ. क्षीर गौतम २३॥भी महावीर प्रभुने । प्रश्न पूछे छे -“ परमाणुपोग्गले णं भंते ! किं चरिमे, अचरिमे ?" लगवन् ! ५२मा ३५ पुस ५२म છે કે અચરમ છે? જે પરમાણુ જે વિવક્ષિત ભાવથી પ્રચુત (અલગ) થઈને ફરી એજ વિવક્ષિત ભાવની પ્રાપ્તિ કરી શકતું નથી, તે પરમાણુને તે ભાવની અપેક્ષા એ ચરમ કહ્યું છે. આ ચરમથી જે પરમાણુ વિપરીત હોય
શ્રી ભગવતી સૂત્ર: ૧૧
