________________
भगवतीसूत्रे चउसमइए विग्गहे सेसं तं चेव भाणियव्यं' एवं-पूर्वोक्त नैरयिकवदेव यावत्असुरकुमारादि भवनवासिनाम् , पृथिवीकायिकाधे केन्द्रियाणां विकलेन्द्रियाणां पञ्चेन्द्रियतियग्योनिकानां मनुष्याणाम् वानव्यन्तराणाम् , ज्योतिषिकाणां वैमानि कानां च एकद्वित्रिसमया शीवागतिः भवात् भवान्तरोत्पत्तिरूपा, एक द्वित्रि समयगतिविषयः कालश्च प्रज्ञप्तः, किन्तु नवरं-विशेषस्तु ए केन्द्रियाणां पृथिवी कायिकादीनामुत्कृष्टेन चतुःसमयको विग्रहो-वक्रा गतिः भणितव्यो वक्तव्यो शेषं तदेव-पूर्वोक्तवदेव अवसे यम् इदमत्र बोध्यम्-एकभवात् भवान्तरे गमनरूपा गतिरत्र विज्ञेया, तत्र नैरयिकाः नारकगतौ एकसमयिकया द्विसमयिकया त्रिहोता है। -'एवं जाव वेमाणिया णं, नवरं एगिदियाणं चउसमए विग्गहे, सेसं तं चेव भाणियव्वं' इन नैरयिकों की गति की जैसी ही हे गौतम ! यावत्-असुरकुमारादि भवनवासियों की, पृथिवीकायिकादि एकेन्द्रियों की, द्विइन्द्रियविकलेन्द्रियों की पंचेन्द्रियतियश्चयोनिकों की, मनुष्योंकी वानव्यन्तरों की, ज्योतिषिकों की और वैमानिकों की एक दो अथवा तीन समय तक वाली एक भव से दूसरे भव में उत्पत्तिरूप शीघ्रगति कही गई है। तथा इस गति का विषय एकसमयरूप, दो समयरूप और तीन समयरूप काल कहा गया है। परन्तु एकेन्द्रियजीवों की-पृथिवी. कायिकादिकों की एकभव से दूसरे भव में उत्पत्तिरूप जो विग्रहगति है वह उत्कृष्ट से चार समय तक की कही गयी है । और इस गति का विषय एक समयरूप, दो समयरूप, तीनसमयरूप और चार समयरूप कहा गया है । इस सब कथन का सारांश ऐसा है-एक भव से दूसरे भव में जो जीव की उत्पत्ति होती है-उसका नाम विग्रहगति है। संचेव भाणियव्वं” 8 गौतम ! मा ना२नी गति की असुरसुभा२॥ ભવનવાસીઓની, પૃથ્વીકાયિકાદિ એ કેન્દ્રિની, હીન્દ્રિયાદિ, વિકલેન્દ્રિયેની, પંચેન્દ્રિય તિર્યચનિકની, મનુષ્યની, વનવ્યન્તરાની, તિષિકેની અને વૈમાનિકોની એક, બે અથવા ત્રણ પર્યન્તના સમયગાળી, એક ભવમાંથી બીજા ભવમાં ઉત્પત્તિ રૂપ શીધ્રગતિ કહી છે. તથા આ ગતિને વિષય (કાળ) એક સમય રૂ૫, બે સમય રૂપ અને ત્રણ સમય રૂપ કાળ કહ્યો છે. પરંતુ પૃથ્વીકાયિક આદિ એકેન્દ્રિય જીવેની એક ભવમાંથી બીજા ભાવમાં ઉત્પત્તિ ૩૫ જે વિગ્રહ ગતિ છે, તેને વધારેમાં વધારે ચાર સમય સુધીની કહી છે, અને આ ગતિને વિષય (કાળ) એક સમયરૂપ, બે સમયરૂપ, ત્રણ સમયરૂપ અને ચાર સમયરૂપ કહ્યો છે. આ સમસ્ત કથનને ભાવાર્થ એ છે કે-જીવની એક ભવમાંથી બીજા ભવમાં જે ઉત્પત્તિ થાય છે, તેનું નામ વિગ્રહગતિ
શ્રી ભગવતી સૂત્ર: ૧૧
