________________
१४८
भगवतीसूत्रे कुमारावासयोः परिपार्श्वतो ये तल्लेश्या देवावासाः सन्ति तन्मध्ये तस्यानगारस्य उपपातः प्रज्ञप्तः, अथ भावितात्मा अनगारः कथमसुरकुमारेषुत्पत्स्यते ? विराधितसंयमानां तत्रोत्सादात् इतिचेदत्रोच्यते-पूर्वकालापेक्षया भावितात्मत्वेन अन्तकाले च संयमविराधना सद्भावेन असुरकुमारादितयोत्पादसम्भवेनादोषात् , बाल. तपस्विनो वा इदं भावितात्मत्वं विज्ञेयम् , एवं जाव थणियकुमारावासं जोइसियावासं, एवं वेमाणियावासं जाव विहरइ' एवं-पूर्वोक्तासुरकुमारावासवदेव यावत्चरमनागकुमारसुवर्णकुमाराऽग्निकुमार-विद्युत्कुमारो-दधिकुमार-द्वीपकुमार-पवनअसुरकुमारावास इन दोनों असुरकुमारावासों के पास जो तल्लेश्यावाले असुरकुमार देवावास हैं उनके बीच में उस अनगार का उत्पाद कहा गया है अर्थात् वहां उसका उत्पाद होगा। यहां ऐसी आशंका हो सकती है-कि भावितात्मा अनगार को असुरकुमारों में उत्पाद कैसे हो सकेगा क्योंकि संयम की विराधना करनेवालों का ही वहां उत्पाद कहा गया है ? तो इसका उत्तर ऐसा है-पूर्वकाल में वह भावि. तात्मा था-और अन्तकाल में उसने अपने संयम की विराधना कर दी। अतः ऐसी स्थिति में मरण होने से उसका वहां उत्पाद होने में कोई दोष नहीं है । भावितात्मा जो उसे कहा गया है-वह पूर्वकाल की अपेक्षा से कहा गया है । अथवा-बाल तपस्वी की अपेक्षा यह भावितात्मता जानना चाहिये । 'एवं जाव थणियकुमारावासं, जोइसिया. वासं, एवं वेमाणियावासं जाव विहरई' पूर्वोक्त असुरकुमारावास के जैसा ही यावत्-नागकुमार-सुवर्णकुमार-अग्निकुमार विद्युत्कुमार, અસુરકુમારાવાસ, આ બન્નેની સમીપમાં, તે લેસ્થાવાળા જે અસુરકુમારદેવાવાસો છે, તેમાં તે અણુગારને ઉત્પાદ થાય છે.
શંકા–ભાવિતામાં અણગારને ઉત્પાદ અસુરકુમારાવામાં કેવી રીતે થઈ શકે? સમયની વિરાધના કરનાર ને જ ત્યાં ઉત્પાદ કહ્યો છે.
સમાધાન –પૂર્વકાળમાં તે ભાવિતાત્મા હોય, પણ અન્તકાળે તેણે સંયમની વિરાધના કરી નાખી હોય, એવી પરિસ્થિતિમાં મરણ થવાથી ત્યાં તેને ઉત્પાદ થઈ શકે છે, એમ માનવામાં કઈ દોષ નથી. તેને જે ભાવિતાત્મા કહેવામાં આવ્યું છે, તે પૂર્વકાળની અપેક્ષાએ કહેવામાં આવ્યું છે. અથવા બાલતપસ્વીની અપેક્ષાએ આ ભાવિતાત્મતા સમજવી.
" एवं जाव थणियकुमारावासं, जोइसियावासं, एवं वेमाणियावासं जाव विहर" पूरित भसुमारावासनी म नागभा२-सुपा मार-मभि
શ્રી ભગવતી સૂત્ર: ૧૧
