________________
प्रमेयवन्द्रिका टीका श० १३ उ०७ सू० ४ मरणस्वरूपनिरूपणम्
९१
1
गौतमः पृच्छति - हे भदन्त ! कतिविधं खलु मरणं प्रप्तम् ? भगवानाह 'गोयमा ! पंच मरणे पण्णत्ते' हे गौतम! पञ्चविधम् मरणं प्रज्ञप्तम् तं जहा - आवीचियमरणे, ओहिसरणे, आदितियमरणे, बालमरणे, पंडियमरणे' तद्यथा आवीचिकमरणम् १, अवधिमरणम् २, आत्यन्तिकमरणम् ३, बालमरण ४, पण्डितमरम्५, तत्र आवीचिकमरणम्-आसमन्तात् वीचयस्तरङ्गास्तत्सदृशी मतिसमयमनुभूयमानायुष्यकर्म पुद्गलानाम् अन्यान्यायुर्दलिकोदयेन सहपूर्वपूर्वायुर्दलिकक्षयलक्षणावस्था यस्मिन् मरणे तत् अवीचिकमरणम्, अथवा अविद्यमाना वीचिःविरतिः यत्र तदवीचिकं तदेवावीचिकं तच्च तन्मरणंचेति आवीचिकमरणम् १ । अवधिमरणंतु-अवधिः- मर्यादा तत्सहितं मरणम्-अवधिमरणम्, तथाहि यः कश्चित् यदवधिकमायुर्वद्धवान् तत्सर्वमनुभूय पुनश्रागामि भवस्यापि सावधिकमायु गौतम ने प्रभु से ऐसा पूछा है- 'कविणं भंते! मरणे पण्णत्ते' हे भगवन् मरण कितने प्रकारका कहा गया है ? इसके उत्तर में प्रभु कहते हैं की गोमा ! हे गौतम! 'मरणे पंचविहे पण्णत्ते' मरण पांच प्रकार का कहा गया है । 'तं जहा' जो इस प्रकार से है- 'आवोचियमरणे, ओहिमरणे, आदितियमरणे, बालमरणे पंडियमरणे' आवीचिक्रमरण, अवधिरण २, आत्यन्तिकमरण ३, बालनरण ४ और पण्डितमरण। जिस प्रकार पहिली पहिली तर उठती हुई दूसरी दूसरी तरङ्गों के साथ मिल २ कर नष्ट हो जाती है, उसी प्रकार जिस मरण में प्रतिसमय अनुभव में आते हुए आयुष कर्म पुल अन्य २ उदित आयुषदलिकों के साथ साथ क्षय को प्राप्त हो उसका नाम आवीचिकमरण है । अवधिनाम मर्यादा का है-मर्यादा सहित जो मरण होता है- वह अवधिमरण है । इसका કરી છે આ વિષયને અનુલક્ષીને ગૌતમ સ્વામી મહાવીર પ્રભુને એવે! પ્રશ્ન પૂછે छे है- “कइविहे णं भंते ! मरणे पण्णत्ते" हे भगवन् ! भरगुना डेंटला प्रभार उद्या हे ? महावीर अलुना उत्तर- " गोयमा ! मरणे पंचविहे पण्णत्ते- तंजहा " हे गौतम ! भरना नीचे प्रमाणे या प्रकार ह्या " आवीचियमरणे, ओहिमरणे, आइतियमरणे, बालमरणे, पंडियमरणे " (१) भावीथिम्भर, (२) अवधिभर, (3) आत्यन्ति भर, (४) मासमरा भने (4) पंडितभरण. જેમ પહેલી લહેર ઉત્પન્ન થઇને ખીજી (પછીની) લહેરા સાથે મળીને નષ્ટ થઈ જાય છે, એજ પ્રમાણે જે મરણમાં પ્રતિભ્રમય અનુભવાતા આયુ બ્લૈક પુલા અન્ય અન્ય ઉદિત આયુષ્યદલિકાની સાથે મળીને નષ્ટ થઈ જાય છે, તે મરશુનુ' નામ આવીચિકમરણ છે. અવધ એટલે મર્યાદા મર્યાદા સહિત મરણ થાય છે તે મરણને અધમરણુ કહે છે. એટલે કે કેાઈ જીવે
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૧
