________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श०१२ उ०९ सू०३ भव्यद्रव्यदेवादिस्थितिनिरूपणम् ३२१ 'धम्मदेवाणं भंते ! पुच्छा' हे भदन्त ! धर्मदेवानां कियन्तं कालं स्थितिः प्रज्ञप्ता? इति पृच्छा, भगवानाह-'गोयमा ! जहण्णेणं अंतोमुहुत्तं, उक्कोसेणं देसूणा पुनकोडी' हे गौतम ! धर्मदेवानां जघन्येन अन्तर्मुहूर्त स्थितिः प्रज्ञप्ता, इदम् अप्रमत्तसंयमापेक्षया बोध्यम्, प्रमत्तसंयमस्यतु-अत्रैव तृतीयशतकस्य तृतीयोदेशके मण्डितपुत्रप्रश्नोत्तरे जघन्यत एकसमयस्य प्रतिपादितत्वात् । यद्वा योऽन्तर्मुहृविशेषायुष्कश्चारित्रं प्रतिपद्यते तदपेक्षया इदं बोध्यम् , उत्कृष्टेन तु धर्मदेवानां देशोना पूर्वकोटी स्थितिः प्रज्ञप्ता, तथा च यो देशोन देशोनता च पूर्वकोटया, पूर्वकोट्यायुष्कश्चारित्र प्रतिपद्यते तदपेक्षयेदमवसेयम् , ___अब गौतमस्वामी प्रभु से पूछते हैं-'धम्मदेवाणं भंते ! पुच्छा' हे भदन्त ! धर्मदेवों की स्थिति कितने काल की कही गई है ? उत्तर में प्रभु ने कहा-'गोयमा' हे गौतम ! 'जहण्णेणं अंतोमुहुत्तं उको. सेणं देखणा पुवकोडी' धर्मदेवों की जघन्यस्थिति एक अन्तर्मुहूर्त की कही गई है, (यह स्थिति कथन अप्रमत्तमंयत की अपेक्षा से है। नहीं तो प्रमत्तसंयत की तो इसी तृतीयशतक के तृतीय उद्देशक में मण्डि. तपुत्र के प्रश्नोत्तर में जघन्यस्थिति एक समय की कही गई है) अथया जिसकी आयु अन्तर्मुहर्त की बाकी रही है-ऐसा जीव जव चारित्र को धारण करलेता है तो इस अपेक्षा से यह जघन्य स्थिति का कथन बन जाता है। तथा धर्मदेवों की उत्कृष्ट से स्थिति जो देशोनपूर्वकोटि की कही गई है-वह देशोनपूर्वकोटि की आयुवाले जीव को चारित्रग्रहण જેમ કે બ્રહ્મદત્ત ચક્રવર્તીની આયુસ્થિતિ ૭૦૦ વર્ષની અને ભરત ચક્રવતીની આયુસ્થિતિ ૮૪ લાખ પૂર્વની હતી. __गौतम स्वामीना प्रश्न-“ धम्मदेवाणं भंते ! पुच्छा" मापन् ! यम'. દેવાની સ્થિતિ કેટલા કાળની કહી છે?
भलावीर प्रभुने। उत्तर-" गोयमा! जहण्णेणं अंतोमुहुत्तं, उक्कोसेण देसूणापुवकोडी" गौतम ! मवानी धन्यस्थिति मेमन्त इतनी ही છે. આ સ્થિતિ અપ્રમત્ત સંયતની અપેક્ષાએ કહી છે. પ્રમત્ત સંયતની જઘ. ન્યસ્થિતિ તે ત્રીજા શતકના ત્રીજા ઉદ્દેશકના મંડિત પુત્રના પ્રશ્નોત્તરમાં જણાવ્યા અનુસાર એક સમયની કહી છે. અથવા–જેનું આયુષ્ય એક અન્તમુંહત પ્રમાણ જ બાકી રહ્યું હોય એ જીવ જે ચારિત્રને ધારણ કરી લે તે, તે દષ્ટિએ વિચાર કરવાથી આ જઘન્ય સ્થિતિ વિષયક કથન ઘટિત થઈ જાય છે. ધર્મદેવેની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ દેશોનપૂર્વકેટિની કહી છે. દેશનપૂર્વકેટિના આયુષ્યવાળા જીવન ચરિત્રગ્રહણની અપેક્ષાએ આ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ કહેવામાં આવી છે. પૂર્વ કેટિમાં જે દેશોનતા કહેવામાં આવી છે, તે પૂર્વ
भ० ४१
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૦
