________________
५९८
भगवतीसूत्रे पक्षेतु पर्यायविशेषेणापर्ययणान स्यादपि क्रिया व्यपदेशः, यथागगन कुरु, तथाच नित्यक्रियादयो दोचा न भवन्ति, न पुनरयं न्यायोऽत्यन्तासति खरविसामादौ सभवति, यदप्युक्तम् 'पूर्वमसदेवोत्पधमान दृश्यते इति प्रत्यक्षविरोधः इति तदपि तुच्छम्, यदि पूर्वममूतं सद्वस्तु मवद् दृश्यते तदा पूर्वमभूतं तद भक्त खारविषाणमपि कस्मात्यया न दृश्यते, यत्रोक्तम्-" भूयान क्रियाकालो दृश्यते किया जावे तप या तो सर्वदा उसके करनेका प्रसङ्ग प्राप्त होताहै, क्योंकि अत्यन्त असत्-भविद्यमानके करने में क्रिया की समाप्ति नहीं हो सकती है। या अत्यन्त असल्फे करने में क्रियाको विफलताकी प्रसक्ति आती हैजैसे-अत्यन्त असत् खर विषाणके करनेमें किपाकी विफलता होती है किंच-खर विषाणकी तरह अत्यन्त अभावरूप होनेसे सर्वथा अविधमानके करने की स्वीकृतिमें तो नित्य क्रियादिक दोष दुनिवार हो सकते है, परन्तु विद्यमान करनेके पक्षमें पर्याय विशेषकी अर्पणासे कियाका व्यपदेश (व्यवहार) हो भी सकता है, अर्थात् नित्य क्रियादिकदोष नहीं आते हैं, जैसे-' गगनं कुरु ' आकाश करो-परन्तु ऐसा न्याय अत्यन्त असत् खर विषाण आदिकमें संभवित नहीं होता है । तथा जो ऐसा कहा गया है, कि पूर्वमें अविद्यमान वस्तु ही होती हुई देखी जाती है, अतः क्रियमाणको कून कहना यह तो प्रत्यक्षसेही निरोध भरा है, सो ऐसा कहना भी ठीक नहीं है, क्योंकि यदि ऐसा ही माना जावे तो फिर खा विषाणादिक भी उपलब्ध हाना चाहिये, क्योकि वे भी अभूत તે સર્વદા તેની નિષ્પત્તિ કરવાનો પ્રસંગ પ્રાપ્ત થાય છે, કારણ કે અત્યા અસને કરવામાં દિયાની સમાપ્તિ જ થઈ શકતી નથી–અથવા અત્યન્ત અસ
ને કરવામાં ક્રિયાની વિફલતાને પ્રસંગ પ્રાપ્ત થાય છે. કારણ કે ગધેડાના શિગની જેમ અત્યન્ત અભાવ રૂપ હોવાથી સર્વથા અવિદ્યમાન વસ્તુની નિષ્પત્તિ કરવાની વાતને સ્વિીકાર કરવામાં તે નિત્યક્રિયાદિક દેશ હનિવાર હોઈ શકે છે, પરંતુ વિદ્યમાનની નિષ્પત્તિ કરવાની તરફેણમાં પર્યાયવિશેષની અપ ણાથી કિયાવ્યપદેશ થઈ પણ શકે છે-એટલે કે નિત્યકિયાદિક દેષ सागता नथी. रेभ.....
"गगन कुरु" मा शे-(माशिनु GREY ) परन्तु सेवा ન્યાય અત્યન્ત અવિદ્યમાન ગધેડાના શિમ વગેરેમા સંભવી શકતું નથી. તથા ૮ પહેલાં અવિદ્યમાન હોય એવી વસ્તુની જ નિષ્પત્તિ થતી જોવામાં આવે છે, તેથી ક્રિયમાણને કૃત કહેવું છે તે પ્રત્યક્ષ રૂપે વિરોધ ભાસયુકત લાગે છે” આ પ્રમાણે કહેવું તે પણ ખરાખરી નથી કારણ કે એવું જ
श्रीभगवती. सूत्र: ८
