________________
४२२
भगवती सूत्रे
अपपाति के पूर्वार्धेऽष्टचत्वारिंशत्तमे सूत्रै पर्षवर्णके भणितस्तथैव अत्रापि भणितव्यः तथाचोक्तम् औपपातिके -
'अगगणनायग- दंडनायगराई -सर- तलवर - माडंबिय कोडुंबिय - इन्भसेट्ठि - सेगावइ - सत्यवाह - दुय - संधिवालसद्धि संपरिवडे ' इति, अनेके गणनाका ये मत्यैव महत्तराः, दण्डनायकाः- राज्यतन्त्रपरिपालकाः, राजानः- माण्डलिकाः, ईश्वराः - युवराजपदसिक्ताः, तलवराः परितुष्टभूपप्रदत्त पट्टबन्धवि भूषित राजस्थानीयाः, माडम्बिका:- पञ्चशतग्रामाधिपाः, छिन्नमडम्बाधिपा वा, कौटुम्बिकाः - बहुकुटुम्ब पोषकाः 1 इभ्याच्हस्तिपरिमितधनराशिमन्तः, सूत्रमें कौणिककी परिषदाका किया गया है वैसाही वर्णन यहां पर कर लेना चाहिये - औपपातिक सूत्रमें वह वर्णन इस प्रकार से कहा गया है- 'अणेग' गणनायग-दंड नायग - राईसर-तलवर - माडंघिय - कोडुंबिय इन्भ - सेट्ठि - सेणावइ-सत्थवाह दूय संधिवाल - सद्धिं - संपरिबुडे' प्रकृति से ही जो बहुत बड़े होते हैं, वे गणनायक हैं, राजतंत्र के जो परिपालक होते हैं वे दण्डनायक हैं, माण्डलिक राजाओंका नाम राजा है, युवराज पदमें अभिषिक्त हुओंका नाम ईश्वर है, जिन्हें संतुष्ट हुए राजाओं द्वारा पट्टबन्ध किया जाता है, ऐसे राजस्थानीय व्यक्ति तलवर कहे जाते हैं, पांचसौ गांव के जो अधिपति होते हैं वे माडम्बिक हैं, अनेक कुटुम्बोंके जो परिपोषक होते हैं वे कौटुम्बिक हैं, जिनके पास हाथी प्रमाण द्रव्यराशि होती है, वे इभ्य हैं, सुवर्णके पट्टबन्धसे जिनका
પૂર્વીના ૪૮ માં સૂત્રમાં આપવામાં આવેલ કેણિકની પરિષદાના વર્ણન પ્રમાણે સમજવું ઔપપાતિક સૂત્રમાં તે વર્ણન આ પ્રમાણે કરેલું છે. " अणे गणनाय - दंडनायग-ईसर - तलवर - माड बिय - कोडुंबिय इम-सेट्ठिसेणाबइ-सत्थवाह - दूय-संधिवाल - सद्धि - संपरिचुडे "
પ્રકૃતિથિ જ જે ઘણા મેાટા હૈ!ય છે-સમૂહના આગેવાન હાય છે તેને ગણનાયક કહે છે. રાજતંત્રના જે પરિપાલક હાય છે, તેમને 'ડનાયક કહે છે. માંગલિક શાઓને રાજા કહે છે. યુવરાજ પદે જેને અભિષેક થયેલા હાય છે તેને ઇશ્વર કહે છે. જેની સેવામાંથી સહતેાષ પામીને જેમને રાજા દ્વારા પદ્મબંધ કરવામાં આવેલ હાય છે, એવી શજસ્થાનીય વ્યક્તિને તલવર કહે છે. પાંચ સા ગામના પેપતિને મા'ત્રિક કહે છે. અનેક કુટુ એના પાપિોષક પુરુષોને કૌટુંબિક કહે છે. જેની પાસે હાથીપ્રમાણુ દ્રવ્યરાશિ હોય છે, તેને ઇલ્યુ ' કહે છે. સુવણુના પદ્મમષથી જેનું મસ્તક વિભૂષિત રહે
"
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૮
--
