________________
-
भगवतीसूत्रे प्रश्नः, तथा च श्रुतमत्यनीकाः कियन्तः प्रज्ञप्ताः ? भगवानाह-' गोयमा ! तोपडिणीया पण्णत्ता' हे गौतम ! त्रयः प्रत्यनीकाः श्रुतस्य विरोधिनः प्रज्ञप्ताः, तानेवाह-'तं जहा-सुत्तपडिणीए, अत्थपडिगीए, तदुभयपडिगीए' तद्यथासूत्रमत्यनीका, अर्थप्रत्यनीकः, तदुभयपत्यनीकः, तत्र सूत्रस्य व्याख्येयस्य मूलसूत्रस्य प्रत्यनीको विरोधी सूत्रपत्यनीकः, अर्थस्य मूत्रव्याख्यानरूपस्य अभिधेयस्य प्रत्यनीको विद्वेषी अर्थप्रत्यनीकः, तदुभयस्य सूत्रार्थोभयरूपस्य प्रत्यनीको विद्वेषी तदुभयप्रत्यनीकः उच्यते, तेषां प्रत्यनीकता चेत्थम
" काया वया य तेच्चिय ते चेव पमायअप्पमायाय ।
मोक्खाहिगारियाणं, जोइसजोणीहि किं कज्जं?" ॥ १ ॥ छाया-कायेन वचसा च ते चैव प्रमादिनः, अपमादिनश्च ।
मोक्षाधिकारिणां ज्योतिष्कयोनिभिः किं कार्यम् ।।
इत्यादिरूपेण दूपणोद्भावनरूपा बोध्या । गौतमः पृच्छति-' भावं णं भंते ! पडुच्च पुच्छा?' हे भदन्त ! भावं खलु प्रतीत्य आश्रित्य पृच्छा प्रश्नः ? तथा च भावप्रत्यनीकाः कियन्तः प्रज्ञप्ताः ? इति प्रश्नः, भगवानाह-'गोयमा ! तोहैं ? उत्तर में प्रभु कहते हैं-'गोयमा' हे गौतम ! 'तओ पडिणीया. पण्णत्ता' श्रुत के विरोधी तीन कहे गये हैं-'तं जहा' जो इस प्रकार से हैं-'सुत्तपडिणीए, अत्यपडिणीए, तदुभयपडिणीए' सूत्रप्रत्पनीक, अर्थप्रत्यनीक और तदुभयप्रत्यनीक जो व्याख्येय मूलसूत्र का प्रत्यनीक विरोधी होता है वह सूत्रप्रत्यनीक है सूत्र व्याख्यानरूप अर्थ का अभि. धेय का-जो विरोधी होता है वह अर्थप्रत्यनीक है। सूत्र और अर्थ इन दोनों का जो विरोधो-विद्वेषी होता है वह तदुभय प्रत्यनीक है।
अब गौतमस्वामी प्रभु से ऐसा पूछते हैं-'भावं भंते ! पडच्च पुच्छा' हे भदन्त ! भाव के विरोधी कितने कहे गये हैं-उत्तर
गीतमस्वामीन। प्रश्न-" सुयण्ण भते! पडुच्छ पुच्छा" के महन्त ! श्रुतना विरोधी डेटा ह्या छ ? उत्तर-" गोयमा! " गौतम! “तओ पडिणीया पणत्ता-त जहा" श्रुत प्रत्यनीना नीचे प्रमाणे त्रशु प्रजा२ ॥ छ -“ सुत्तपडिणीए अत्थपडिणीए, तदुभयपडिणीए " १ सूत्र अत्यनी, २ અર્થ પ્રત્યેનીક અને ૩ તદુભય પ્રત્યેનીક. ભાગ્યેય મૂળ સૂત્રના વિરોધીને સૂત્ર પ્રત્યેનીક કહે છે. સૂત્ર વ્યાખ્યાનરૂપ અર્થને અભિધેયને–જે વિરોધી હોય છે તેને અર્થ પ્રત્યેનીક કહે છે, સૂત્ર અને અર્થ, એ બન્નેના વિરોધીને તદુભય પ્રત્યેનીક કહે છે.
गौतभस्वामी महावी२असुन यो प्रश्न पूछे छ है-" भावण'भते ! पच पच्छा" महन्त ! सापना विरोधी टाहा छ? तनी तर
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૭
