________________
४२
भगवतीसूत्रे टीका-षष्ठोद्देशके जीववक्तव्यता प्रतिपादिता, अथ सप्तमोद्देशके जीव विशेषधान्यादियोनिवक्तव्यतामाह-'अह भंते' इत्यादि ।
'अह भंते ! सालीणं, वीहिणं, गोधूमाणं, जवाणं, जवजवाणं-एएसिणं धण्णाणं' अथ हे भदन्त ! शालीनां कलमषष्टिकाप्रभृतिधान्यविशेषाणाम्, वीहीणां सामान्यतण्डुलानाम्, गोधूमानाम्, यवानाम्, यवयवानां यवविशेषाणाम्, एतेषां खलु धान्यानाम् ‘कोहा उत्ताणं, पल्लाउत्ताणं, मंचा उत्ताणं, माला उत्ताणं, उल्लित्ताणं, लित्ताणं, पिहियाणं' कोष्ठागुप्तानां कोष्ठे कुशुले आगुप्तानाम् संरक्षितानां तत्र प्रक्षेपणेन संस्थापितानाम्, पल्यागुप्तानाम् पल्ये दनका उत्कृष्ट काल सातवर्षतकका है । तथा जघन्यकाल पूर्वोक्तरूपसे अन्तमुहत्तंका है।
टीकार्थ-छठे उद्देशकमें जीवकी वक्तव्यता कही गई है। अब इस सप्तम उद्देशकमें जीवकी योनिभूत धान्यादिकी वक्तव्यता कही जा रही है सो गौतमने प्रभुसे ऐसा पूछा है कि 'अह भंते । सालीणं, वीहीण, गोधूमाणं, जवाणं, जवजवाणं एएसिणं धण्णाण' हे भदन्त ! ये जो शालि, ब्रीहि, गोधूम, जो यवयव आदि धान्यविशेष हैं इनमें अपने२ अङ्करोको उत्पन्न करनेकी शक्ति कितने कालतक रहती है ? कलम षष्टिका आदि जिसके अनेक प्रकार होते हैं ऐसी जो धान्य है वह शालि कहलाती है। सामान्यचावलोंकी उत्पत्ति जिससे होती है उसका नाम व्रीहि है । एक विशेष प्रकारके जौका नाम जवजव है । ये सब 'कोहाउत्ताणं' चाहे कुशूल (कोठी)में संरक्षित हो रखे हुए हों चाहे 'पल्लाउत्ताणं' वांस आदिके बने हुए पल्यमें धान्यके વિશેષતા સમજવી કે અળસી આદિનો અંકુત્પાદન કાળ અધિકમાં અધિક સાત વર્ષ પર્યન્તને છે, તથા જઘન્ય કાળ તો પૂર્વોત અત્તમું દૂત ને જ છે.
ટીકાથ– છઠ્ઠા ઉદ્દેશકમાં જવાનું પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું છે, હવે આ ઉદ્દેશકમાં જીવની નિભૂત ધાન્યાદિની વકતવ્યતા કરવામાં આવે છે– ગૌતમ સ્વામી આ विषयने अनुदाक्षीन मडावीर प्रभुने मेवे प्रश्न पूछे छे - 'अहं भंते! सालीणं, वीहीणं गोधमाणं, जवाणं जवजवाणं, एएसिणं धण्णाणं' 3 महन्त! शाति, વ્રીહિ, ઘઉં, જવ, યવયવ આદિ ધાન્યમાં પોતપોતાના અંકુરને ઉત્પન્ન કરવાની શકિત કેટલા કાળ સુધી રહે છે? કલમ, ષષ્ટિકા આદિ જેના અનેક પ્રકાર હોય છે એવા ધાન્યને શાલિ (ઊંચી જાતના ચેખા) કહે છે. સામાન્ય જાતના ચોખાની જેમાંથી ઉત્પત્તિ થાય છે એવા ધાન્યને વ્રીહિ (ડાંગર) કહે છે. એક વિશિષ્ટ પ્રકારના अपने 'यय' छे. मा मया धान्याने मले कोटा उत्ताणं' हीमा सुरक्षित
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૫
