________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श.७ उ.३ २.५ वेदनानिर्जरास्वरूपनिरूपणम् ४७३ प्रश्नयति-से नूणं भंते ! जं वेदेति तं निजाति, ? जं निजरेति तं वेदेति ?' हे भदन्त ! अथ नूनं किं यत् कर्म वेदयन्ति तदेव निर्जरयन्ति ? यदेव कर्म निर्जरयन्ति तदेव वेदयन्ति ? भगवानाह-'णो इणटे समढे' हे गौतम ! नायमर्थः समर्थः, यदेव कर्म वेदयन्ति न तदेव निर्न रयन्ति, यदेव हैं कि 'से गुणं भंते ! जं वेदेति, तं निज्जरेंति, जं निजाति तं वेदेति, हे भदन्त ! जीव जिस कर्मका वेदन करते हैं क्या उसी कर्मको वे निर्जरा करते हैं और जिस कर्मको वे निर्जरा करते हैं क्या उसी कर्मका वे वेदन करते हैं ? इसके उत्तरमें प्रभु उनसे कहते हैं कि 'गोयमा ! णो इणढे समढे' हे गौतम ! यह अर्थ समर्थ नहीं है । अर्थात् जोव जिस कर्मका वेदन करते हैं उसी कर्मकी वे निर्जरा नहीं करते हैं और जिस कर्मकी वे निर्जरा करते हैं उस कर्मका वे वेदन नहीं करते हैं तात्पर्य कहनेका यही है कि जीव वर्तमानकालमें जिस कर्मका वेदन कर रहा है वह अनुभूयमान होनेके कारण कर्मरूप है नोकर्म रूप नहीं है नोकर्म रूप तो वह तभी होता है कि जब वह अपना पूरा रस देकर क्षयोन्मुख हो जावे अतः जब तक वह रस दे रहा है तभी तक वह कर्मरूप है इसी लिये जोन उस कर्मका वेदन करते हैं और जब वह क्षय होने के योग्य हो जाता है तब वह नाकर्मरूप माना जाने लगता है अतः वेदन अन्य कर्मका होता है और नीर्जरा अन्यकर्म की होती है ऐसा जानना चाहिये तथा प्रभुने मा प्रभारी प्रश्न पूछे छे-'से गृणं भंते ! जं वेदेति, तं निज्जरेंति, जं निज्जरेंति. तं वेदेति ?' हे महन्त! ७२ भर्नु वेहन रे छे, ये मनु શું વદન કરે છે ?
महावीर प्रभु ४ छ- "णो इणटे समटे हे गौतम ! मे सलवी शतु નથી. એટલે કે જીવો જે કર્મોનું વદન કરે છે, એ જ કર્મોની નિજર કરતા નથી, અને તેઓ જે કર્મની નિજેરા કરે છે, એ જ કર્મનું વેદન કરતા નથી. આ કથનનું તાત્પર્ય એ છે કે આ વર્તમાનકાળે જે કમનું વદન કરી રહ્યા હોય છે, તે અનુભૂયમાન હોવાથી કર્મરૂપ છે-નકર્મરૂપ નથી. તે નાકમરૂપ તો ત્યારે જ થાય છે કે જ્યારે તે પિતાનો પૂરે રસ દઈને ક્ષયાન્મુખ થઈ જાય છે. તેઓ જ્યાં સુધી તે રસ દઈ રહ્યા હોય છે, ત્યાં સુધી તે કમરૂપ જ હેય છે, તેથી જીવ તેનું વેદન કરે છે, અને જ્યારે તે ક્ષય થવાને ગ્ય બની જાય છે, ત્યારે તે નકર્મરૂપ ગણાવા લાગે છે. તેથી વેદના અન્ય કમનું થાય છે અને નિજ અન્ય કર્મની થાય છે, એવું સમજવું. તથા જે સમયે કર્મની નિર્જરા થાય છે તે સમયે કર્મનું વદન થતું નથી, કારણ કે નિર્જરાને કાળ
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૫
