________________
चन्द्रिका टीका श. ७ उ. २ सू. ३ प्रत्याख्यानस्वरूपनिरूपणम्
४०१
वान व्यन्तराः, ज्योतिषिकाः, वैमानिकाश्च यथा नैरयिकाः न सर्व मूलगुणादि प्रत्याख्यानिनः किन्तु केवलम् अप्रत्याख्यानिन एवं भवन्ति, तथा वानव्यन्तरादयोऽपि न सर्वमूलगुणप्रत्याख्यानिनः, न वा देशभूलगुणप्रत्याख्यानिनः, अपितु अप्रत्याख्यानिन एव भवन्ति । गौतमः पृच्छति - 'एएसिणं भंते ! जीवा णं सव्वमूलगुण पच्चक्खाणी णं, देसमूलगुणपच्चक्खाणी णं, अपच्चक्खाणी णं य कयरे कयरे हिंतो जाव - विसेसाहिया बा ?' हे भदन्त ! एतेषां खलु जीवानां सर्वमूलगुणप्रत्याख्यानिनाम्, देश मूलगुणप्रत्याख्यानिनां च मध्ये कतरे जीवाः कतरेभ्यो जीवेभ्यः यावत्-र - स्तोका वा बहुका वा, तुल्या वा, विशेषाधिका वा, भवन्ति ? भगवानाह - 'गोयमा ! सव्त्रत्थो वा जीवा सव्वमूलगुणपच्चक्खाणी, जहा नेरइया' नारकजीव जैसे अप्रत्याख्यानी होते हैं उसी प्रकार से वानव्यन्तर ज्योतिष्क और वैमानिक ये देव भी अप्रत्याखानी ही होते हैं । सर्वमूलगुण प्रत्याख्यानी या देश मूलगुण प्रत्याख्यानी नहीं होते हैं। अब गौतम स्वामी प्रभु से ऐसा पूछते हैं कि 'एएसि णं भंते जीवा णं सव्वमूलगुणपच्चक्खाणी णं, देसमूलगुणपच्चक्खाणीणं अपच्चक्खाणीणं य कयरे कयरेहिंतो जाव विसेसाहिया वा' हे भदन्त ! इन जीवों में से कि जो सर्वगुणप्रत्याख्यानी हैं, देशमूलगुणप्रत्याख्यानी हैं और अप्रत्याख्यानी हैं कौन२ से जीव किन? जीवों की अपेक्षा कम हैं ? कौन२ जीब किनर जीवों की अपेक्षा बहुत हैं ? कौन २ जीव किन २ जीवों के समान हैं और कौन २ जीव किन २ जीवों से विशेषाधिक हैं ? इसके उत्तर में प्रभु कहते हैं कि- 'गोयमा' हे गौतम! 'सव्वत्थो वा जीवा
जहा नेरइया' ?भ ना२४ व त्याच्यानी होय छे, से ४ प्रमाणे वानव्यन्तरे।, જ્યાતિષ્કા અને વૈમાનિકા પણુ અપ્રત્યાખ્યાની જ હેાય છે. તેઓ સવ મૂલગુણપ્રત્યાખ્યાની કે દેશભૂલશુપ્રત્યાખ્યાની હાતા નથી.
હવે ગૌતમ સ્વામી તે ત્રણે પ્રકારના જીવાના અપમહ્ત્વ વિષયક પ્રશ્નો પૂછે છે'एए सिणं भंते ! जीवाणं सव्वमूलगुणपच्चकखाणीणं देसमूलगुण पच्चक्खाणी णं, अपचक्खाणी णं य कयरे कयरे हिंतो जात्र विसेसाहिया ?' हे लहन्त ! સર્વામૂલગુણ પ્રત્યાખ્યાની, દેશભૂલગુણ પ્રત્યાખ્યાની અને અપ્રત્યાખ્યાની વામાંથી કયા જીવેા કયા જવા કરતાં ઓછા છે? કયા કયા જીવેા કયા કયા જીવા કરતાં વધારે છે ? કયા કયા જીવે કયા કયા જવા જેટલાં છે? કયા કયા જીવા કયા કયા જીવા કરતાં વિશેષાધિક છે ?
तेनो उत्तर आयता भडावीर अछे - 'गोयमा सन्वत्थो वा जीवा सव्वमूलगुण
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : પ
