________________
भगवतीमूने हे गौतम ! नैरयिकाः नो नैव मूलगुणप्रत्याख्यानिनः, नो नव वा उत्तरगुणप्रत्याख्यानिनः, अपितु अप्रत्याख्यानिनो भवन्ति एवं जाव चउरिदिया' एवं नैरयिकवदेव यावत् पृथिवीकायिकादयः पश्च एकेन्द्रियाः, तथैव द्वीन्द्रियाः, त्रीन्द्रियाः, चतुरिन्द्रियाश्च न मूलगुणप्रत्याख्यानिनः, न वा उत्तरगुणप्रत्याख्यानिनः, अपितु अप्रत्याख्यानिनो भवन्ति । 'पंचिंदियतिरिक्खजोणिया मणुस्सा य जहा जीवा' पञ्चेन्द्रियतिर्यगयोनिका मनुष्याश्च यथा समुच्चयजीयाः, पच्चक्खाणी, णो उत्तरशुगपच्चक्खाणी, अपच्चक्खाणी' तानों प्रकार के नहीं होते हैं-अर्थात् न वे मूलगुणप्रत्याख्यान वाले होते हैं और न उत्तरगुण प्रत्याख्यानवाले होते हैं-वे तो केवल इन दोनोंके प्रत्याख्यान से रहित अप्रत्याख्यानवाले होते हैं । नारकजीवों में चौथा गुणस्थान तक हो सकता है-मूलगुणोंके प्रत्याख्यानवाले होना या उत्तरगुणोंके प्रत्याख्यानवाले होना यह काम तो पांचवे छठे गुणस्थानवी जीवों का है-अतः इन दोनोंवाले होने का यहां निषेध किया गया है। 'एवं जाव चउरिदिया' इसी तरह से मूलगुण और उत्तरगुणके प्रत्याख्यानवाले होनेके विषयका कथन यावत् चौइन्द्रिय जीवों में भी जानना चाहिये-यहां ' यावत् ' शब्द से पृथिवीकायिक आदि पांच एकेन्द्रियोंका, द्वीन्द्रियोंका, ते इन्द्रियोंका और चौइन्द्रियोंका ग्रहण हुआ है । ये सब न मूलगुणपत्याख्यानी होते हैं, न उत्तरगुण प्रत्याख्यानी होते हैं किन्तु अप्रत्याख्यानी ही होते हैं । 'पंचिदियतिरिक्खजोणिया मणुस्सा य जह! जीवा' जीव जिस प्रकार से मूलगुणप्रत्याख्यानी, उत्तर
उत्तर- 'गोयमा !' 3 गोतम ! णो मूलगुणपच्चक्खाणी, णो उत्तरगुण पञ्चक्खाणी, अपचक्ख णी' ना२४। भूतगुण प्रत्याज्यानवाणा डाता नथी, उत्तगुरु પ્રત્યાખ્યાનવાળા પણ હોતા નથી, પરંતુ અપ્રત્યાખ્યાનવાળા જ હોય છે. એટલે કે નાકે પ્રત્યાખ્યાનથી રહિત જ હોય છે. નારક છમાં ચેથા ગુણસ્થાન સુધીનું ગુણસ્થાન સંભવી શકે છે. મૂલગુણ પ્રત્યાખ્યાની થવાનું અથવા ઉત્તરગુણ પ્રત્યાખ્યાની થવાનું કાર્ય તે પાંચમ-છઠ્ઠા ગુણસ્થથવતી જીવોનું હોય છે. તે કારણે નારક મૂલણ પ્રત્યાખ્યાની પણ डाता नथी मने उत्तरशु प्रत्याभ्यानी प ता नथी. 'एवं जाव चउरिदिया' એ જ પ્રમાણે ચૌઈન્દ્રિય પર્વન્તના જીવો, એટલે કે પૃથ્વીકાયિક આદિ પાંચ પ્રકારના એકેન્દ્રિય છે, હીન્દ્રિય જીવો, તેન્દ્રિય જીવો અને ચૌઈન્દ્રિય છે પણ અપ્રત્યાખ્યાની જ હોય છે, તેઓ મૂલણ પ્રત્યાખ્યાનવાળા અથવા ઉત્તરગુણ પ્રત્યાખ્યાનવાળા હેતા નથી. 'पचिदियतिरिक्खजोणिया मणुस्सा य जहा जीया' ७१ म भूसा
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૫
