________________
ममेयचन्द्रिकाटीका श.६ उ.८ मू.१ पृथिवीस्वरूपनिरूपणम् ११५ ब्रह्मलोकरूपकल्पपञ्चके च अग्निः पृथिवी च अग्निकाय-पृथिवीकायौ. तयोरालापकाकारश्चैवम्-'अस्थिभंते ! बायरे पुढवीकाए, बायरे अगणिकाए ! णोइणद्वे समढे, णणत्थ विग्गहगइसमावन्नएणं' इति, अस्ति खलु भदन्त ! सौधर्मादिपञ्चदेवलोकेषु बादरः पृथिवीकायः, बादरः अग्निकायः? नायमर्थः समर्थः, नान्यत्र विग्रहगतिसमापन्नकेन इति, विग्रहगतिसमापनकान् बादरपृथिवी कायाग्निकायान् वर्जयित्वा बादर पृथिवी कायाग्निकायौ सौधर्मादिपञ्चदेवलोकेषु न संभवत इति भावः। एवं पृथिवीषु रत्नप्रभादि सप्तनारकपृथिवीसूत्रेषु अग्निकायः वक्तव्यः, तदालापाकाश्चैवम्-'अस्थि देवलोकोंमें अग्निकाय और पृथिवीकाय इनके संबंधमें प्रश्न और उत्तर इस प्रकारसे करना चाहिये इनके आलापकों का आकार इस प्रकारसे है (अस्थि णं भंते ! बायरे पुढवीकाए बायरे अगणिकाए ? णो इणद्वे समटे) हे भदन्त ! सौधर्म आदि पांच देवलोकोंमें बादर पृथिवीकाय, बादर अग्निकाय हैं क्या ? उ. हे गौतम ! यह अर्थ समर्थ नहीं है । 'णण्णत्थविग्गहगहसमावन्नएणं' विग्रहगतिसमापनक बादर पृथिवीकाय
और बादर अग्निकायको इस निषेध वचनमें छोड देना चाहिये । अर्थात् सौधर्मादिक पांच देवलोकोंमें विग्रहगतिसमापनक बादर पृथिवोकाय और बादर अग्निकाय तो हैं, परजो सौधर्मादिक पांच विमानोंमें उत्पन्न हों ऐसे बादर पृथिवीकाय और बादर अग्निकाय वहाँ पर नहीं हैं। रत्नप्रभा आदि सात नारक पृथिवीसूत्रोंमें अग्निकायका उच्चारण करना चाहिये इस संबंधका जो आलापक है वह इस (કલ્પમાં) પૃથ્વીકાય અને અગ્નિકાયના સંબંધમાં આ પ્રમાણે પ્રશ્નોત્તરરૂપ આલાપક સમજવા.
"अत्थिणं भंते ! वायरे पुढवीकाए, वायरे अगणिकाए ?" "णो इणढे सम?"
હે ભદન્ત! સૌધર્મ આદિ પાંચ દેવલોકમાં બાદર પૃથ્વીકાય અને અગ્નિકાયને શું સદ્ભાવ હોય છે ખરે? ઉત્તર-હે ગૌતમ! એ વાત સંભવિત નથી. 'णण्णत्थविग्गहगइसमावन्नएणं, परन्तु वितिसमापन्न मा२ पृथ्वीय भने બાદર અગ્નિકાયને ત્યાં નિષેધ કહો નથી. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે સૌધર્માદિ પાંચ કમાં વિગ્રહગતિસમાપન્નક બાદર પૃથ્વીકાય અને બાદર અગ્નિકાયનું અસ્તિત્વ તે સંભવી શકે છે, પણ સૌધર્મ આદિ પાંચ વિમાનમાં ઉત્પન્ન થયા હોય એવાં બાદર પૃથ્વી કાય અને ખાદર અગ્નિકાયને ત્યાં સદ્ભાવ નથી. રત્નપ્રભા આદિ સાત નારક પૃથ્વી સૂત્રોમાં
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૫
