________________
વ
भगवतीसूत्रे 'वेणं वेदे 'ति ' वेदनां वेदयन्ति जीवाः क्रियमाणकृतं दुःखं कृत्वा पुनः पुनः दुःखमनुभवन्तीति, ' इति वतव्वं सिया' इति एवं पूर्वोक्तरूपेण वक्तव्यं स्यात् वक्तुं शक्नुयादिति । अत्रार्य सुत्राशयः - पूर्वपक्षावसरे यदन्यतीर्थिकैः कथितं तत् सर्व मिथ्यैव तथाहि यदि चलदेव प्रथमसमये चलितं न भवेत् तदा द्वितीयादि समयेपि तदचलित वेमेति न कदापि चलेदिति, अत एव वर्तमानस्यापि विवक्षयाऽतीतत्वं न विरुद्धमिति एतच्च चलमाणे चलिए इति प्रथमशतकस्य प्रथमोद्देशकस्य दशमसूत्रे एव प्रतिपादितमिति : नात्र पुनः प्रतन्यते यदुक्तं चलितकार्याकरणादचलितमेवेति तदयुक्तम्, यतः प्रति
9
णकृत नहीं है । ( कट्टु कट्टु ) इस क्रियमाण कृत दुःख को कर करके प्राण, भूत, जीव और सत्व वेदना को भोगते हैं ! तात्पर्य यह है कि जीव क्रियमाणकृत दुःख को बार २ करके पुनः पुनः दुःख का अनुभव करते रहते हैं । ( इति वत्तव्वं सिया ) ऐसा वक्तुं शक्य है । यहाँ इस प्रकार से इन सूत्रों का आशय ले कि पूर्वपक्ष के अवसर पर जो अन्यतीर्थकों ने कहा है, वह सब मिथ्या ही है-जैसे - वर्तमान में चलायमान कर्म यदि प्रथम समय में चलित न माना जावे तो द्वितीयादि समयों में भी वह अचलित ही रहेगा। अतः फिर वह कभी चलेगा ही नहीं । इसलिये वर्तमान में भी विवक्षा से अतीतता विरुद्ध नहीं होती है। यह विषय - ( लमाणे चलिए ) इस सूत्र में ही पहिले कह दिया गया है अब यहां दुबारा उसे कहना पिष्टपेषण हो जाने के कारण ठीक नहीं है । तथा जो पहिले ऐसा कहा गया है कि चलायमान कर्म चलित
આ ક્રિયમાણ કૃત દુઃખને કરીને પ્રાણ, ભૂત, જીવ અને સત્ત્વ વેદના ભેગવે છે. તાત્પર્ય એ છે કે જીવ ક્રિયમાણુ કૃત દુઃખને વારંવાર કરીને, ફ્રી ફ્રીને दुःमनो अनुभव र्या रे छे. " इति वक्तव्य' सिया " से प्रभाषे उडी शाय છે. આ સૂત્રને ભાવાર્થ આ પ્રમાણે છે-પૂર્વીપક્ષ રૂપ અન્યતીથિકાએ જે કહ્યું છે તે બધું મિથ્યા જ છે. જેમ કે-વ`માનકાળે ચલાયમાન ક'ને જો પ્રથમ સમયે ચિલત માનવામાં ન આવે તે ખીજા વગેરે સમયે પણ તેને અચલિત જ માનવું પડે. તેથી તે કદી પણ ચલિત થાય જ નહીં. તેથી વમાનમાં या विषक्षार्थी अतीतता विरुद्ध होती नथी. या विषयनुं “चलमाणे चलिए " સૂત્રમાં વિસ્તારથી સ્પષ્ટીકરણ કર્યું છે. તેથી અહીં તેનું ફરીથી પિષ્ટપેષણ કરવુ` મેગ્ય નથી. તથા પહેલાં એવું જે કહેવામાં આવ્યું છે કે ચલાયમાન ક્રમ ચલિતનું કાય સપાદન કરવાને અસમર્થ હાય છે, તેથી ચલાયમાનને ચલિત
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૨
