________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श० १ उ० १० सू०२ स्वमतस्वरूपनिरूपणम् ४१३ यथा भाषाया वर्तमानकाले एव भाषात्वं तथा वर्तमानकालिकक्रियाया एव सुख दुःखादिजनकत्वं न तु पूर्वकालिकीपरकालिक्योः दुःखादिजनकत्वमिति भावः। 'किरियावि जाव करणओ दुक्खा नो खलु सा अकरणओ दुक्खा' क्रियापि यावत् करणतः सा दुःखा नो खलु अकरणतो दुःखा, करणतः कुर्वत एव क्रिया दुःखस्य कारणं भवति, तथैव दर्शनाव , न तु अकरणात् क्रिया दुःखकारणं भवति, प्रतीतिबाधितत्वात् , दृश्यते हि लोके करणसमये एव क्रियाया दुःखोत्पादकत्वं सुखोत्पादकत्वं वा, पूर्वकाले परकाले च क्रियाया एवाभावात् , अभावस्य च कार्याजनकत्वात् , अन्यथा अभावस्य सदा सर्वत्र विद्यमानत्वेन सर्वकार्यस्य सर्वत्र सद्भावप्रसङ्गात् , यदि अभावस्यापि उत्पादकत्वं भवेत्तदा घटार्थी पुरुषो भासा तहा भाणियव्वा ) जैसे वर्तमान काल संबंधी ही भाषा भाषारूप होती है उसी प्रकार से वर्तमानकाल संबंधी ही क्रियासुख दुःखादि का कारण होती है । पूर्वकाल सम्बन्धी या परकाल सम्बन्धी क्रिया सुख दुःख आदि का कारण नहीं होती है। (किरिया वि जाव करणओ दुक्खा नो खलु सा अकरणओ दुक्खा) क्रिया अपने करने वाले को ही दुःख देने वाली होती है-नहीं करने वाले को नहीं । क्यों कि लोक में ऐसा ही देखा जाता हैं । नहीं करने वाले को क्रिया दुःख को जनक नहीं होती है । यदि ऐसी बात मानी जावे कि नहीं करने वाले को क्रिया दुःख की जनक होती है तो यह बात प्रतीति से बाधित है। लोक में ऐसा ही देखा जाता है कि क्रिया करने के समय में ही सुख दुःख की जनिका होती है। जब पूर्वकाल में अथवा परकाल में क्रिया का ही अभाव हो चुका है तो वह सुख दुःखादि की जनक कैसे हो सकती है। अभाव भासा तथा भाणियबा ॥ २वी रीते वर्तमान अजनी साषा भाषा३५ डाय छ એજ રીતે વર્તમાનકાળની ક્રિયા જ સુખ દુખ વગેરેના કારણરૂપ હોય છે. पूर्वजनी ५२४ानी जिया सुमःमाहिना ४१२९५३५ हाती नथी “ किरिया वि जाव करणओ दुक्खा नो खलु सा अकरणओ दुक्खो" लिया ४२नारने । દુઃખદેનારી હોય છે, નહીં કરનારને દુઃખદાયક હેતી નથી કારણ કે લેકમાં એવું પ્રત્યક્ષ જોવામાં આવે છે. જે એ વાત માની લેવામાં આવે કે નહીં કરનારને માટે ક્રિયા દુઃખની જનક છે, તે તે વાતની પ્રતીતિ થઈ શકતી નથી. લેકમાં એવું સ્પષ્ટ જોવામાં આવે છે કે કિયા કરવાને સમયે જ સુખ દુઃખની જનક હોય છે. જે પૂર્વકાળે અથવા પરકાળે કિયાને જ અભાવ થઈ ચૂક હેય તે તે સુખદુખાદિની જનક કેવી રીતે બની શકે ? અભાવ કઈ
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૨