________________
भगवतीसूत्रे दण्डादीनामुपादानं न कुर्यात् , न वा मोक्षार्थी तपःसंयमा प्रयत्नं कुर्यात् , अतः पूर्वकालिकी पश्चात्कालिकी च न क्रिया न सुखदुःखादिनिका, अपि तु वर्तमानकालिकी तथा क्रियमाणैव क्रिया दुःखादिकारणमिति । 'सेवं वत्तव्वं सिया' तदेवं वक्तव्यं स्यात् , तदेवं करणत एव क्रिया दुःखजनिका न तु अकरणतः क्रिया दुःखजनिका इत्येवं रूपेण वक्तव्यं स्यात् वक्तुं शक्नुयादिति भावः। ____ अथ दुःखविषये माह--'किच्चं' इत्यादि । 'किच्चं दुक्खं ' कृत्यं दुःखम् , वर्तमानकालापेक्षया क्रियाद्वारेण संपाद्यमानमेव दुःखं भवति न तु अकृत्य क्रियामन्तरेण दुःखं स्वभावत एव भवति, 'फुसं दुक्खं' किसी भी कार्य का जनक नहीं होता है । यदि अभाव में कार्यजनकता मानी जावे तो अभव तो सदा सर्वत्र विद्यमान रहता ही है-फिर क्या सब जगह सब कार्य की उत्पत्ति होती रहमी चाहिये । फिर क्या जरूरत है कि घटादिपदार्थों की उत्पत्ति करने के निमित्त दण्डादि कारणो को ग्रहण करने की । और क्या आवश्यकता है मोक्षार्थी के लिये संयमादि के प्रयत्न करने को । इसलिये यही मानना चाहिये कि पूर्वकालिको तथा परकालिकी क्रिया सुख दुःख आदि की जनिका नहीं होती है, केवल वर्तमानकाल सम्बन्धी क्रियमाण क्रिया ही सुख दुःखादिक की जनक होती है । (सेवं वत्तव्वं सिया) इस तरह ऐसा कहा जा सकता है कि क्रिया अपने करने वाले को ही दुःख जनक होती है नहीं करने घाले को नहीं। __यहां क्रिया के सम्बन्ध को लेकर जो ऐसा कहा गया है कि क्रिया वर्तमान कालिकी ही करने वाले को सुखदुःखादि की जनक होती है પણ કાર્યને જનક બની શકતું નથી, જે અભાવમાં કાર્યજનકતા માની લેવામાં આવે તે અભાવ તે સર્વત્ર સદા મોજૂદ હોય છે, તે પછી સઘળી જગ્યાએ સઘળાં કાર્યની ઉત્પત્તિ થયા કરવી જોઈએ ! પછી તો ઘટ વગેરેના નિર્માણને માટે દંડ વગેરે કારણેને ઉપયોગ કરવાની આવશ્યકતા શી છે? મોક્ષને માટે સંયમ વગેરેની પણ શી આવશ્યકતા રહે? તેથી એ વાત માનવી જ પડશે કે પૂર્વકાળની તથા પરકાળની ક્રિયા સુખદુઃખ વગેરેની જનક હતી નથી. ३४ वर्तमान आणे ४२॥ती या ४ सुमहान पोरेनी न आने छ." सेव वत्तव्य सिया" मा शते मे ही शय या ४२नारने य જનક થાય છે, નહીં કરનારને દુઃખજનક થતી નથી,
અહીં ક્રિયાના વિષયમાં એવું જે કહેવામાં આવ્યું છે કે વર્તમાનકાની જ ક્રિયા કરનાર વ્યક્તિને સુખદુખ વગેરેની જનક થાય છે-ભૂત
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૨
