________________
भगवतीसूत्रे वर्तनं न भवति यथा शिलादिकम् , इहाध्यात्मविचारे स्थिरो जीवः कर्मक्षये जातेपि स्वरूपतस्तस्य जीवस्यावस्थितत्वादेव नासौ जीवः कदाचिदपि प्रलोटयति अजीवतया न परिवर्तते चेतनालक्षगो हि जीवः स कदाचिदपि न परिवर्तते मोक्षावस्थायामपि चेतनात्मकस्वभावस्यानपायात् , तथा 'अस्थिरे भज्जई' अस्थिरः भज्यते त्रुध्यति, यथा-तृणादिकमस्थिरस्वभावकं सत् भज्यते, इह आत्मप्रकरणे अस्थिरं कर्म तद् भज्यते व्यपैति विनाशमुपगच्छतीति ‘नो थिरे भज्जइ' नो स्थिरो भज्यते, स्थिरमभंगुरस्वभावक लोहशलाकादिकं न भज्यते । इहात्मविचारप्रस्तावे स्थिरो आदि पदार्थ अपने निज स्वरूप से कभी नहीं बदलते हैं। यहां आत्मा को लेकर विचार चल रहा है। उसमें स्थिर पदार्थ जीव है । क्यों कि कर्मों का क्षय हो जाने पर भी जीव अपने निजस्वरूप से अवस्थित ही रहता है । ऐसा तो होता नहीं है कि जीव अजीवरूप से परिवर्तित हो जावे । मोक्षावस्था में भी उसके चेतनात्मक स्वभाव का अपाय (नाश) नहीं होता है । तथा ( अत्थिरे भजइ ) ऐसा जो कहा है सो उसका तात्पर्य यह है कि जिस प्रकार तृणादिक अस्थिर स्वभाव वाले होते हैं इसी कारण वे टूट जाते हैं । इसी तरह यहां आत्मप्रकरण में अस्थिर स्वभाववाले जीवात्मा के साथ लगे हुए कर्म हैं अतः वे भी टूट जाते हैं अर्थात् जीवात्मा से छूट जाते हैं-विनष्ट हो जाते हैं-उससे दूर हो आते हैं। (नो थिरे भज्जइ ) ऐसा जो कहा है सो उसका अभिप्राय यह है कि जो स्थिर स्वभाववाली वस्तु होती है वह कभी भग्न नहीं होती है-सर्वथा नष्ट नहीं होती है-जैसे लोह शलाका आदि। यहां आत्मा વર્તન થતું નથી, જેમકે શિલા વગેરે પદાર્થો પિતાના સ્વરૂપને કદી પણ બદલતાં નથી, અહીં આત્માની અપેક્ષાએ વિચાર કરવામાં આવ્યો છે. તેમાં સ્થિર પદાર્થ જીવ છે, કારણ કે કર્મોને ક્ષય થવા છતાં પણ જીવ પિતાના નિજ વરૂપમાં જ સ્થિર રહે છે, એવું ક્યારેય પણ બનતું નથી કે જીવ અવરૂપે પરિવર્તન પામતો હેય. મોક્ષાવસ્થામાં પણ તેના ચેતનરૂપ સ્વભાવને અપાય (नारा) नथी. तथा " अस्थिरे भज्जह" मेरे ४युं तेनो मापाथ એ છે કે અસ્થિર સ્વભાવવાળા તૃણાદિક પદાર્થો જેવી રીતે તૂટી જાય છે, એવી રીતે જીવાત્માની સાથે લાગેલાં અસ્થિર સ્વભાવવાળાં કર્મો પણ તૂટી तय छ-४ माथी मसग लय छ-नाश पाभी नय छ. " नो थिरे भज्ज" मेटले २ स्पलाजी पस्तुमे। ही पण मांगती नथीસર્વથા નાશ પામતી નથી. જેમકે લેહશલાકા વગેરે રિથર સ્વભાવવાળાં પદા છેને કદી પણ સર્વથા નાશ થતું નથી. અહીં આત્માની અપેક્ષાએ વિચાર
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૨
