________________
भगवतीसूत्रे संयोगि भूतलं भवति तदा भूतलस्य घटेन सह संयोगाभावो भवति, तत्कस्य हेतोः ? संयोगस्योभयत्तित्वनियमात् तद्यथा-घटस्य भूतले संयोगो भवति तत्काले भूतलस्यापि संयोगो घटे भवत्येव, तथैव प्रकृतेपि यदा लोकान्तस्यालोकान्तेन सह स्पर्शस्तदाऽलोकस्यापि लोकान्तेन स्पर्शोऽनिवारित एव, इत्याशये. नैच सूत्रकृता कथितम् , ' अलोयंते वि लोयंत फुसइ' अलोकान्तोपि लोकान्तं स्पृशति, यथा लोकान्तस्यालोकान्तेन स्पर्शस्तथाऽलोकान्तस्य लोकान्तेन स्पों भवत्येवेति, एतावानेवात्र भेदः-यदा लोकान्तः स्पर्शनायाः विशेषणं भवति तदा समानता होनेके कारण अलोकान्त भी लोकान्त का स्पर्श करता है, क्यों कि संबंध जो होता है वह द्विनिष्ठ अर्थात् एक दूसरेसे मिला हुआ होता है, जैसे-जब घटसंयोगवाला भूतल होता है-अर्थात् घट का संयोग जब भूतलसे होता है-तो जिस प्रकार घटका संयोग भूतल से है उसी प्रकार से भूतलका भी संयोग घटसे है, क्योंकि ऐसा नियम है कि संयोग संबन्ध दोनों ही पदार्थों में रहनेवाला होता है। जिस काल में घट का भूतल के साथ संयोग होता है, उस कालमें भूतलका भी संयोग घट के साथ होता ही है। इसी तरह (यहां पर) भी जब लोकान्तका अलोकान्त के साथ स्पर्श होता है, तब अलोक का भी लोकान्त के साथ स्पर्श होना भी स्वतः प्राप्त हो जाता है। इसी आशय से सूत्रकारने ऐसा कहा है कि "अलोयंते वि लोयंतं फुसइ" अलोकान्त भी लोकान्तका स्पर्श करता है। जैसे लोकान्तका अलोकान्तके साथ स्पर्श होता है वैसे ही अलोकान्त का लोकान्तके साथ स्पर्श होता है। अन्तर केवल કારણે અલકાન્ત પણ લેકાન્તને સ્પર્શ કરે છે. કારણ કે જે સંબંધ હોય છે તે એક તરફી હોતો નથી. પણ બે તરફી હોય છે. જેમ કે જે ઘડાનો સંગ ધરતી સાથે હોય તે ધરતીને સોગ ઘડાની સાથે પણ હોય છે જ. જેવી રીતે જે કાળે ઘડાને ધરતી સાથે સંયોગ હોય છે તે કાળે ધરતીને પણ ઘડાની સાથે સંગ હોય છે. એ જ પ્રમાણે જે કાન્તને અલેકાન્ત સાથે સ્પર્શ થતો હોય તે અલેકાન્તને પણ કાન્ત સાથે સ્પર્શ થવાની વાતનું આપ આપ પ્રતિપાદન થઈ જાય છે. જે લોકાન્તને એક સાથે સ્પર્શ થતો હોય તે અલકાન્તને કાન્ત સાથે સ્પર્શરૂપ સંબંધ દૂર કરી શકે એવી કઈ વ્યક્તિ छपरी १ मे १ २ सूत्रारे छ , “ अलोयंते वि लोयंत फुसइ"
અલેકાન્ત પણ લેકાન્તને સ્પર્શ કરે છે” જેવી રીતે કાન્તનો અલેકાન્ત સાથે સ્પર્શ થાય છે, એવી જ રીતે અલકાન્તને પણ લેકાન્ત સાથે સ્પર્શ
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૨
