________________
३२०
भगवती सूत्रे
परिणामेन स संवरः, तस्य च जीवद्रोण्यामाश्रवत्कर्म जलानामिन्द्रियादिच्छिद्राणां समित्यादिना निरोधनरूपस्य विंशतिविधस्यापि आस्रवनिरोधस्य आत्मधर्मतया आत्मैव संवरः, एवं नूतनकर्मबन्धनिरोधरूपस्य च संवरफलस्यापि आत्मधर्मतया धर्मधर्मिणोरभेदात् आत्मैव संवरणम् एवं विशिष्टवोधरूपस्य च विवेकस्य ज्ञान
,
सेवन आदि की विरतिरूप, पांच आस्रवों का संवरणरूप तथा मूलगुण आदि के धारण करने रूप जो प्रयोजन संयम का है, सो यह प्रयोजन भी आत्मा का ही धर्म है । इस कारण आत्मा ही संयम का प्रयोजन रूप कहा गया है । कर्म के कारण जो प्राणातिपात आदि हैं वे आत्मा के जिस परिणाम से रोक दिये जाते हैं- ऐसा वह आत्मा का परिणाम संवर हैं । यह संवर "आस्रवनिरोधः संवरः " इसके अनुसार आस्रव का निरोध होने रूप होता है । जिस प्रकार नौका में छिद्रों द्वारा जल आता है उसी प्रकार आत्मारू पीनौका में भी प्राणातिपात आदि कियाओं द्वारा एवं इन्द्रिय आदि छिद्रों द्वारा कर्मरूपी जल आता है। चतुर नावको चलानेवाला जिस प्रकार जल आने में कारणरूप छिद्रों को बंद कर देता है और जल का आना रोक देता है उसी प्रकार आत्मा भी कर्मरूपी जल के आने के कारणों को समिति गुप्ति आदि द्वारा बंद कर देता है अतः कर्मरूपी जल का आना रुक जाता है । यही संवर है । यह आस्रव निरोधरूप संवर २० (बीस) प्रकार का कहा गया है । यह संवर आत्मा का निज धर्म
| अतः आत्मा ही संवर है । इसी तरह से नूतन कर्म बंध का निरोध રૂપ, તથા પાંચ આસવેાના સંવરણરૂપ, તથા મૂળ ગુણાને ધારણ કરવારૂપ જે સંયમનું પ્રત્યેાજન છે, એ પ્રયેાજન પણ આત્માના ધર્મરૂપ છે. તે કારણે આત્માને જ સયમના પ્રત્યેાજનરૂપ કહ્યો છે કમનાં કારણરૂપ પ્રાણાતિપાત વગેરે પાપસ્થાને છે. તેમને આત્માના જે પિરણામવડે રોકવામાં આવે છે તે પરિशाभने यणु सौंवर उडे छे, ते सौंवर भावना निरोध३य होय छे “आसत्र निरोधः संवरः " नेवी रीते नावमा छिद्रोवडे ४ प्रवेश उरे छे सेवी ४ रीते આત્મારૂપી નાવમાં પ્રાણાતિપાત વગેરે પાપ કિયાએવડે અને ઇન્દ્રિયા વગેરે છિદ્રોવડેક રૂપી જળ પ્રવેશ કરે છે, પરંતુ જેવી રીતે ચતુર નાવિકે નાવના છિદ્રોને અધ કરીને તેમાં થતા જળના પ્રવેશને અટકાવે છે. એ જ પ્રમાણે આત્મા પણ કરૂપી જળના આગમનનાં કારણેાને આસાને પાંચ સમિતિ, ત્રણ ગુપ્તિ વગેરે મારફત અધ કરી દે છે તે કારણે કરૂપી જળનુ આગમન અટકી જાય છે, એનું નામ જ સંવર છે. તે આસ્રવ નિરાધરૂપ સવર ૨૦વીસ પ્રકારના તથા પછસત્તાવન પ્રકારનેા કહ્યો છે. તે સવર આત્માના નિજધમ છે. તેથી આત્મા જ સંવર છે. આ પ્રમાણે નવા કર્માના નિરોધકરવારૂપ જે
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૨
