________________
प्रमेयचन्द्रिकाटीका श०१३०१०१ सूर्यप्रकाशक्षेत्र स्पर्शनावक्तव्यता १५ स्पृश्यमानं स्पृष्टमिति वक्तव्यं स्यात् यावत्कं क्षेत्रं सूर्यः स्पृशति तावत्कं क्षेत्रम् सूर्येण स्पृश्यमानं स्पृष्ट सूर्यकिरणेनेति किं वक्तुं शक्यते? इति प्रश्नः, भगवानाह-'हते'त्यादि 'हंता गोयमा ' हन्त गौतम ! 'सव्यंति जाव वत्तव्यं सिया' सर्वतः यावद् वक्तव्यं स्यात् , सर्वतः सर्वात्मना स्पृश्यमानसमये यावक्षेत्रं स्पृशति तावत्क्षेत्रं स्पृश्यमानमपि स्पृष्टमितिवक्तव्यं स्यादित्युत्तरम् । अत्र स्पृश्यमानमपि स्पृष्टं भवति, इति प्रथमवदवगन्तव्यम् , तथा " चलमाणे चलिए ” इति चलदपि चलितमिति व्यवस्थापितं तथेहापि स्पृश्यमानस्यापि स्पृष्टमिति व्यवहारो भविष्यत्येवेति समाधानम् । “तं भंते किं पुढे फुसइ अपुढे फुसइ" तद् भदंत किम् स्पृष्टं समस्त दिशाओं में जितने क्षेत्र को अपनी किरणों से व्याप्त कर रहा है.उतना वह क्षेत्र जो कि वर्तमान में सूर्यको किरणों से आक्रान्त बना हुआ है क्या " स्पृष्ट" ऐसे भूतकालिक प्रयोग से वाच्य कहा जा सकता है ? यह प्रश्न। भगवान् इसका उत्तर देते हुए कहते हैं कि-(हंता गो. यमा! सव्वंति जाववत्तव्वं सिया) हां गौतम ! सर्वतः- समस्त दिशाओं में-सर्वरूप से स्पृश्यमान समय में जितना क्षेत्र सूर्य अपनी किरणों द्वारा छूता है उतना वह छुआ जाता हुआ भी क्षेत्र स्पृष्ट-छुआ गया-ऐसा कहा जा सकता है। यहां स्पृश्यमान भी स्पृष्ट होता है यह यात पहिले की तरह जाननी चाहिये । अर्थात् जिस तरह चलता हुआ चल चुका ऐसा पहिले व्यवस्थापित किया गया है उसी तरह यहां पर भी छुआ जाता हुआ क्षेत्र छुआ गया ऐसा व्यवहार होगा ही। (तंभंते ! किं पुढे फुसइ, अपुटं फुसइ) हे भदन्त ! सूर्य किस क्षेत्र का स्पर्श દિશાઓમાં જેટલા ક્ષેત્રને પિતાનાં કિરણોથી વ્યાપ્ત કરી રહ્યો છે-એટલું તે ક્ષેત્ર કે જે વર્તમાનકાળમાં સૂર્યનાં કિરણેથી વ્યાપ્ત બનેલું છે–તેને માટે શું
પૃષ્ટ” એ ભૂતકાલિક પ્રયોગ કરી શકાય ખરે? તેને ઉત્તર ભગવાન महावीर स्वामी २मा प्रमाणे मा छ-(हंता गोयमा! सव्वंति जाव-वत्तव्वं सिया) । गीतम! सवंत:-समस्त हिशमां -सब ३५ २५श्यमान समयमा જેટલા ક્ષેત્રને પિતાનાં કિરણે વડે સૂર્ય સ્પર્શ કરે છે, એટલું તે સ્પૃશ્યમાન ક્ષેત્ર પણ સ્પષ્ટ કહી શકાય છે. અહીં પૃશ્યમાન પણ સ્પષ્ટ હોય છે, એ વાત પહેલાની જેમ જ સમજવી. એટલે કે જેવી રીતે “ ચાલતું હોય તે ચાલી ચૂકયું ” એવું પહેલાં પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું છે એવી જ રીતે સ્પૃશ્યમાન क्षेत्र "२५ष्ट 25 गयो" मे पडवारमा ही शय छे.
(तं भंते । किं पुढे फुसइ, अपुट्ट फुसइ १) ३ श्री सूय या क्षेत्र
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૨
