________________
प्रमेयचन्द्रिकाटीका श०१ उ०६ सू० १ सूर्यप्रकाशक्षेत्रवक्तव्यता ९ अपुढं ओभासेइ ? किं स्पृष्टमवभासयति अस्पृष्टं वाऽवभासयति यत् क्षेत्रं सूर्य उदयन् अस्तमयन् वाऽवभासयत्युद् द्योतयति तपति प्रभासयति च तत् क्षेत्र किं भदन्त ! सूर्यः स्पृष्टमवभासयति अस्पृष्टमवभासयति ? भगवानाह'जाव छदिसि ओभासेइ यावत् षदिशमवभासयति, इहोत्तरसूत्रे यावत्-शब्दोपादानात् इदं दृश्यम्-"गोयमा ! पुढे ओभासेइ नो अपुटुं, तं भंते ! किं ओगाढं ओभासेइ अणोगाढं ओभासेइ? गोयमा ! ओगाढं ओभासेइ नो अणोगाढं, एवं अणंतरोगाढं ओभासेइ नो परंपरोपगाढं, तं भंते ! किं अणुं ओभासेइ बायरं ओभासेइ?, गोयमा ! अणुंपि ओभासेइ, बायरंपि ओभासेइ, तं भंते ! कि उडूं ओभासेइ, तिरियं ओभासेइ, अहे ओभासेइ?, गोयमा! उद्धृपि ओभासेइ तिरियंपि ओभासेइ अहे वि ओभासेइ, तंभंते! किं आई आभासेइ मज्झं ओभासेइ अंत ओभासेइ?, गोयमा! आइपि ओभासेइ मज्झपि ओमासेइ अंतं पि ओभासेइ, तं भंते! किं सविसए ओभासेइ, अविसए ओभासेइ?, गोयमा! सविसए ओभासेइ नो अविसए, तं भंते! किं आणुपुचि ओभासेइ अणाणुपुवि ओभासेइ? गोयमा !आणुपुचि ओभासेइ नो अणाणुपुट्वि, तं भंते! कइदिसं ओभासेइ?, गोयमा! नियमा छदिसिं" इति । छाया-गौतम ! स्पृष्टमवभासयति नो अस्पृष्टम् , तद् भदन्त ! किम् क्षेत्रको प्रकाशित आदि करता है तो क्या वह क्षेत्र उस सूर्यके साथ स्पृष्ट होता है तब वह प्रकाशित करता है कि वह उससे अस्पृष्ट होता है तब वह उसे प्रकाशित करता है ? शंकाकारकी इस शंकाका तात्पर्य यह है कि सूर्य उदय होते समय और अस्त होते समय जितने क्षेत्रको प्रकाशित, उद्योतित तापित और प्रभासित, करता है तो वह प्रकाश्य क्षेत्र सूर्यसे स्पर्श किया हुआ होता है कि स्पर्श नहीं किया हुआ होता है (जाव छद्दिसिं ओभासेइ ) यावत् वह छहों दिशाओं को प्रकाशित करता है। इस उत्तरसूत्र में जो "यावत्" शब्दका पाठ आया है उस से इस पाठका संग्रह किया गया है-हे गौतम ! सूर्य प्रकाश्य क्षेत्रको स्पर्श પૂજ્ય ! સૂર્ય જેટલા ક્ષેત્રને પ્રકાશિત વગેરે કરે છે, એટલા જ ક્ષેત્રને તેની સાથે સ્પર્શ થતું હોય ત્યારે પ્રકાશિત કરે છે કે જ્યારે તે ક્ષેત્ર તેનાથી અસ્કૃષ્ટ હોય ત્યારે તેને પ્રકાશિત કરે છે? આ પ્રશ્નનું તાત્પર્ય નીચે પ્રમાણે છે–સૂર્ય ઉગતી અને આથમતી વખતે જેટલા ક્ષેત્રને પ્રકાશિત, ઉદ્યોતિત, તાપિત અને પ્રભાસિત કરે छे ते प्राश्य क्षेत्र सूर्य ने २५शेतुंडाय छ नथी हातुं ? "जाव छदिसि ओभा. सेई ते ७२ हिशासाने प्रशित ४२ छ त्यो सुधार्नु थन सभामा उत्तर सूत्रमा " यावत् " ५६ २१व्युंछे तेनी भा२३त मा पाइने! मी समावेश થ છે-હે ગૌતમ! સૂર્ય પ્રકાશ્ય ક્ષેત્રને સ્પર્શ કરીને તેને પ્રકાશિત કરે છે. भ० २
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૨