________________
१८४
भगवतीसूत्रे द्वे गती प्रज्ञायते तद्यथा अन्तक्रिया चैव कल्पोपपत्तिका चैत्र, तत्तेनार्थेन गौतम ! यावत् देवायुष्कं कृत्वा देवेषूपपद्यते, बालपंडितः खलु भदन्त ! मनुष्यः किं नैरयिकायुष्कं प्रकरोति यावद्देवायुष्कं कृत्वा देवेषूपपद्यते ? गौतम ! नो नैरयिकायुष्कं प्रकरोति, यावत् देवायुष्कं कृत्वा देवेषूपपद्यते, तत्केनार्थेन यावत् देवायुष्कं कृत्वा देवेषूपपद्यते ? गौतम ! बालपण्डितः खलु मनुष्यस्तथारूपस्य श्रमणस्य वा माहनस्य वाऽन्ति के एकमपि आर्यधार्मिकं सुवचनं श्रुत्वा निशम्य देशमुपरमति देशं नोपरमति, देशं प्रत्याख्याति देशं नो प्रत्याख्याति, तत्तेनार्थेन देशोपरमदेशप्रत्याख्यानेन नो नैरयिकायुष्कं प्रकरोति यावश्वायुष्कं कृत्वा देवेधूपपद्यते तत्तेनार्थेन यावदेवेषूपपद्यते ॥ मू०२॥ ___टीका--' एगंत पंडिए णं भंते ' एकान्तपण्डितः खलु भदन्त ! एकान्तपण्डितः साधुः ‘मणुस्से' मनुष्यः, 'एकान्तपण्डिते' ति कथनेनैव मनुष्यआयाति पुन 'मणुस्से' इति कथनं किमर्थ कृतम् ? यतो मनुष्यमन्तरेण एकान्तपण्डितत्वं न भवितुमर्हति ? अत्रोच्यते-मनुष्येति विशेषणं स्वरूपमात्रपरिचाय
एकान्त बालपने का प्रतिपक्षी जो एकान्तपण्डितपना है उस संबंधी सूत्र को अब सूत्रकार कहते हैं-'एगंतपंडिए णं भंते ! मणुस्से ' इत्यादि।
टीकार्थ-(एगंतपंडिए णं भंते ! मणुस्से कि णेरइयाउयं पकरेइ ? जाय देवाउयं किच्चा देवलोपसु उववजइ ) हे भदन्त ? जो मनुष्य एकान्त पण्डित है-वह क्या नैरयिक की आयु का बंध करता है ? तथा-यावत् वह देवायु का बंध कर के देवलोक में उत्पन्न होता है ? ऐसा यह प्रश्न है ? यदि कोई यहां ऐसी बात कहें कि एकान्तपण्डितपना तो मनुष्य के सिवाय और कहीं संभवित है नहीं-फिर सूत्रकार ने जो (मणुस्से) यह पद रखा है वह क्यों रखा । क्यों कि (एगंत पंडिए) इस शब्दसे ही
એકાન્ત બાલને પ્રતિપક્ષી એકાન્ત પંડિત હોય છે. હવે સૂત્રકાર એકાન્ત ५डित विधे सूत्रो ४ छ-" एगंत पडिए णभते ! मणुम्से" त्यादि।
1:-(एगंत पंडिए णं भते ! मणुस्से किं णेरइयाउय पकरेइ ? जाव देवाउयकिच्चा देवलोएसु उववज्जइ ?) "सावन् ! शुसान्त त मनुष्य न२४आयुष्यना ५५ આપે છે ?ત્યાંથી શરૂ કરીને પહેલાંના સૂત્રો પ્રમાણેજ “શુ તે દેવાયુષ્યને બંધ બાંધીને દેવલોકમાં ઉત્પન્ન થાય છે?” ત્યાં સુધીનું કથન ગ્રહણ કરવું કે અહીં એવી દલીલ કરે કે એકાન્ત પંડિતપણું તે મનુષ્ય સિવાયની યોનીમાં સંભવી श: १ नथी. तो सूत्रधारे सूत्रमा (मणुस्से) (भनुष्य) ५४ । भाट भूयु छ ? ४१२०५ (एगंतपंडिए ) ५४थी । भनुष्य अ थाय छ, तो ते
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૨
